اقتصاد مقاومتی و صلح اقتصادی : دو بال توسعه پایدار در جهان پرآشوب

نویسنده : سیدمهدی حسینی – کارشناس ارشد کارآفرینی فناورانه (کارشناس ارشد رسانه و پژوهشگر حوزه اقتصاد سیاسی)

مقدمه

در جهان امروز که تنشهای ژئوپلیتیک، تحریمها، و نابرابریهای اقتصادی به چالشهای اصلی تبدیل شدهاند، پیوند بین «اقتصاد مقاومتی» و «صلح اقتصادی» بهعنوان راهبردی کلیدی برای تضمین امنیت ملی و توسعه پایدار مطرح میشود. اقتصاد مقاومتی، با تمرکز بر خوداتکایی و کاهش آسیب پذیری در برابر شوک های خارجی، و صلح اقتصادی، با هدف ایجاد ثبات از طریق عدالت اجتماعی و همکاری های بین المللی، دو روی یک سکه هستند. این مقاله با بررسی نظری و عملی این مفاهیم، نشان می دهد که چگونه این دو می توانند همگرایی ایجاد کنند تا جوامع را در برابر بحران ها مقاوم تر و صلح پایدارتر بسازند.

۱. تعاریف و مفاهیم پایه

الف) اقتصاد مقاومتی:

– تعریف: اقتصادی که با تکیه بر ظرفیت های داخلی، کاهش وابستگی به منابع خارجی، و تقویت تولید ملی، توانایی مقابله با تحریم ها، بحران ها، و تکانه های اقتصادی را دارد .

– ارکان کلیدی:

  – حمایت از تولید ملی و صنایع دانش بنیان .

  – مدیریت مصرف و مقابله با اسراف .

  – تنوع بخشی به منابع درآمدی (مانند جایگزینی درآمدهای نفتی با صادرات غیرنفتی) .

ب) صلح اقتصادی:

– تعریف: ایجاد ثبات اقتصادی از طریق کاهش نابرابری ها، اشتغال زایی، و همکاری های بین المللی، به منظور پیشگیری از مناقشات و تقویت هم زیستی مسالمت آمیز .

– مؤلفه ها:

  – سیاست های مالی و پولی پایدار (مانند کاهش بدهی های دولت و تقویت نهادها) .

  – توسعه بخش خصوصی و حمایت از کسب وکارهای کوچک و متوسط .

۲. همگرایی اقتصاد مقاومتی و صلح اقتصادی

الف) مقاوم سازی اقتصاد به مثابه پیش نیاز صلح

– کاهش تنش های ناشی از وابستگی به خارج:

  وابستگی به واردات کالاهای اساسی (مانند دارو و غذا) در شرایط تحریم، می تواند به بحران های اجتماعی و اعتراضات بینجامد. اقتصاد مقاومتی با تأکید بر خودکفایی، این ریسک ها را کاهش می دهد .

  – نمونه: تلاش ایران برای ایجاد «ذخایر راهبردی غذا» مطابق سیاست های اقتصاد مقاومتی .

– اشتغال زایی و کاهش خشونت:

  مطالعات IMF نشان می دهد نرخ بیکاری بالا، احتمال درگیری های داخلی را افزایش می دهد. اقتصاد مقاومتی با حمایت از تولید داخلی و کارآفرینی، اشتغال پایدار ایجاد می کند .

ب) صلح اقتصادی به عنوان تقویت کننده مقاومت

– همکاری های منطقه ای و امنیت اقتصادی:

  مشارکت در سازمان های اقتصادی منطقه ای (مانند اکو) می تواند دسترسی به بازارهای جدید را فراهم کند و فشار تحریم ها را کاهش دهد .

  – نمونه: همکاری ایران با چین در پروژه های زیرساختی برای دور زدن تحریم ها.

– جذب سرمایه گذاری خارجی با ایجاد ثبات:

  صلح اقتصادی از طریق بهبود روابط دیپلماتیک، اعتماد سرمایه گذاران را جلب می کند. براساس گزارش IMF، هر ۱ دلار سرمایه گذاری در سیاست های پیشگیرانه از بحران، تا ۱۰۳ دلار از هزینه های بعدی جنگ می کاهد .

۳. نمونه های جهانی و داخلی

الف) نمونه های موفق جهانی:

– ژاپن پس از جنگ جهانی دوم:

  با اجرای «دکترین یوشیدا» و اولویت دهی به توسعه اقتصادی بر هزینه های نظامی، به سومین اقتصاد بزرگ جهان تبدیل شد .

– کاستاریکا:

  حذف ارتش و سرمایه گذاری در آموزش و محیط زیست، این کشور را به الگوی صلح و توسعه پایدار تبدیل کرد .

ب) تجربه ایران:

– سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی:

  – افزایش سهم مالیات در بودجه و کاهش وابستگی به نفت .

  – توسعه صنایع پتروشیمی و دانش بنیان برای جایگزینی درآمدهای نفتی .

– چالش ها:

  – نقدینگی بالا و تورم مزمن به عنوان موانع اصلی .

  – ضعف در اجرای سیاست ها به دلیل نهادهای موازی و فسادهای مالی/اقتصادی .

۴. چالش ها و راهکارها

الف) چالش های سیاسی و ساختاری:

– تعارض منافع در سطح جهانی:

  قدرت های بزرگ ممکن است همکاری های اقتصادی را برای حفظ سلطه خود محدود کنند (مانند تحریم های یکجانبه علیه ایران) .

– ضعف نهادهای نظارتی داخلی:

  فساد مالی و ناکارآمدی در اجرای سیاست های اقتصاد مقاومتی .

ب) راهکارهای پیشنهادی:

۱. تقویت دیپلماسی اقتصادی:

   – استفاده از پلتفرم هایی مانند سازمان همکاری شانگ های برای کاهش انزوا .

   – توسعه روابط با کشورهای غیرمتعهد (مانند هند و مالزی) .

۲. تحول در نظام آموزشی:

   – گنجاندن مفاهیم «اقتصاد مقاومتی» و «صلح اقتصادی» در مدارس و دانشگاه ها .

۳. حمایت از اقتصاد اجتماعی:

   – تقویت تعاونی ها و کسب وکارهای محلی برای کاهش نابرابری (الهام گرفته از تجربه اروپا در حمایت از Social Economy) .

۵. نقش رسانه ها در ترویج همگرایی

– ساخت مستندهای آموزشی:

  – نمایش موفقیت های داخلی (مانند احیای تالاب هورالعظیم) و بین المللی (مانند ژاپن) .

– کمپین های مردمی:

  – تبلیغ الگوی مصرف پایدار و حمایت از کالای ایرانی .

– گفت و گوهای کارشناسی:

  – میزبانی مناظره های تلویزیونی بین اقتصاددانان و سیاستمداران درباره پیوند اقتصاد مقاومتی و صلح .

نتیجه گیری

اقتصاد مقاومتی و صلح اقتصادی نه تنها مفاهیمی متضاد نیستند، بلکه مکمل یکدیگرند. اقتصاد مقاومتی با ایجاد زیرساخت های داخلی قوی، بستر لازم برای صلح اقتصادی را فراهم می کند، و صلح اقتصادی با کاهش تنش های خارجی، امکان رشد پایدار را تقویت می نماید.

همانگونه که امام علی(ع) فرمودند: «مَنْ أَصْلَحَ بَاطِنَهُ أَصْلَحَ اللَّهُ ظَاهِرَهُ» (هر که درونش را اصلاح کند، خداوند ظاهرش را اصلاح می کند).

منابع و پیشنهادهای مطالعاتی:

– گزارش IMF درباره ارتباط سیاست های اقتصادی و پیشگیری از جنگ .

– کتاب «اقتصاد مقاومتی در عمل» نوشته علی طیب نیا .

– پژوهش دانشگاه تهران درباره تأثیر تحریم ها بر اقتصاد ایران .