در هفته‌ای به سر می‌بریم که به احترام طبیعت، هفته محیط زیست نام‌ گرفته است؛ طبیعتی که در دو قرن اخیر چنان مقهور فناوری افسارگسیخته بشر شده که هر چه هم دست و پا بزند و بر خود بلرزد بعید است کاری از پیش ببرد. مگر آن‌که همین بشر طماع سر عقل آید و برای طبیعتی که مرگش در پیش است دست به کاری بزند.

به گزارش پایگاه خبری صلح خبر به نقل از روزنامه جام‌جم، اکنون سوال این است که در میان این همه مناطق آسیب خورده در ایران، آسیب خورده‌ترین مناطق کشور از نظر زیست محیطی کدامند. پرسشی که شاید کمتر به آن توجه شده یا جمع‌بندی کاملی از آن صورت گرفته باشد.

بررسی‌ها نشان داد پدیده گرد و غبار در استان خوزستان، فرونشست حیرت انگیز و رکوردآور(!) زمین در استان فارس و خاموش شدن دریاچه ارومیه 3 اولویت اول وکانون بحران مسائل زیست محیطی ایران است که باید به آن توجه ویژه کرد.

خوزستان و گرد و غبار بی‌پایان

اولین و شاید آزاردهنده‌ترین مشکل زیست محیطی کشور که استان‌های بسیاری را آزار می‌دهد پدیده ریزگردهاست؛ پدیده‌ای که در تمام دنیا در حال تشدید شدن است. اما کانون اصلی بحران ریزگردها درخوزستان مظلوم است. مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار معتقد است، منشا گرد و غبار در ایران داخلی و خارجی است. ضیالدین شعاعی در این باره به جام‌جم می‌گوید: در 23 سال گذشته بارش باران در کشور اغلب کمتر از متوسط بوده است که سبب خشکی زمین می‌شود و مهم‌ترین منشا گرد و غبار را پدید می‌آورد. کشورهای منطقه نظیر عراق، عربستان، سوریه، اردن، افغانستان و… نیز وضعیتی مشابه دارند و از خشکسالی رنج می‌برند.

به گفته او، بخشی از گرد و غبار که منشا خارجی دارد به مدیریت آب برمی‌گردد که در کشور عراق با آن مواجه‌ایم: متاسفانه آورد آب رودخانه‌های دجله و فرات توسط پروژه عظیمی در ترکیه کنترل شده و بخش کمی از آن به عراق می‌رسد. همین سبب شده تالاب‌های زیادی در کشور عراق خشک شود و حدود 7 میلیون متر مربع از اراضی این کشور مستعد تولید گرد و غبار شود.

شعاعی استان‌های بحرانی کشورکه از پدیده گرد و غبار رنج می‌برند را این گونه بر‌شمرد: شمال سیستان و بلوچستان، خراسان‌جنوبی، جنوب استان کرمان، استان هرمزگان و بوشهر و استان خوزستان و ایلام که دارای منشا گرد و غبارند و هم خود و هم استان‌های همجوار را تحت تاثیر قرار می‌دهند. او با اشاره به این‌که یک روز گرد و غباری بر اساس استانداردهای بین‌المللی روزی است که ذرات 5/2 تا 10 میکرون از 150 میکروگرم بر مترمکعب هوا تجاوز کند، می‌گوید: این در حالی است که گاهی در استان خوزستان غلظت گرد و غبار به 10 هزار میکروگرم بر مترمکعب هوا می‌رسد که به 70 برابر حد مجاز می‌رسد. درواقع این استان کانون اصلی بحران ریزگردهاست.

به گفته شعاعی، از آنجا که دعوت ما از کشورهای منطقه برای مقابله با این پدیده چندان نتیجه بخش نبود، یکی از اقدامات در این زمینه استفاده از ظرفیت‌های سازمان ملل بود. او با بیان این‌که قطعنامه‌ای را در اجلاس سال گذشته مجمع بین‌المللی سازمان ملل به تصویب رساندیم که در آن به کشورهای منطقه در این زمینه هشدار داده شده و در بند پنجم آن اشاره شده که برنامه محیط زیست سازمان ملل برای مجمع عمومی امسال گزارشی تهیه کند، می‌افزاید: گزارشی در این زمینه تهیه شده و امیدواریم با تصویب یک قطعنامه تعهدآور برای کشورهای منطقه، آنها را ملزم به اقدام در این زمینه کند.

دریاچه‌ای رو به خاموشی

دریاچه ارومیه طی 20 سال منتهی به سال 1392 تقریبا به طور میانگین سالی 40 سانتی‌متر از تراز آبش کاسته شد یعنی هشت متر عمق آب آن از دست رفت واین یعنی چیزی حدود 40 میلیارد مترمکعب آب؛ به اندازه مجموع آبی که پشت سدهای ایران ذخیره شده است. چنین وضعیتی خود سرمنشا بحران زیست محیطی عظیمی است که طوفان‌های مداوم نمک یکی از عوارض آن است.

رئیس گروه علمی و فناوری ستاد احیای دریاچه ارومیه در این باره می‌گوید: در این سال‌ها اجازه ندادیم آب به میزان کافی وارد دریاچه شود و هر سال نیز حدود یک متر از آب دریاچه تبخیر شد. سرانجام کار به جایی رسید که در شهریور 1394 قسمت شمالی و جنوبی دریاچه از یکدیگر جدا شد. با این حال، مسعود تجریشی معتقد است با اقداماتی که سال گذشته صورت گرفت، عمق آب افزایش یافته و از وخیم‌تر شدن وضعیت آن جلوگیری شده است.

این استاد دانشگاه صنعتی شریف با بیان این‌که امسال نسبت به سال گذشته 60 سانتی‌متر عمق آب افزایش یافته است، می‌افزاید: هر سال یک متر از آب دریاچه تبخیر می‌شود. بنابراین پیش‌بینی می‌شود در شهریورماه قسمت شمالی و جنوبی دریاچه از هم جدا شود. اما تجریشی امیدوار است در طول سال‌های آینده که پروژه‌های مربوطه به صورت گسترده‌تری اجرا شود و مصرف آب کشاورزی کاهش یابد تا وضع دریاچه از حالت بحران خارج شود: ما برای این مساله نیاز داریم ارتفاع آب را به 110 تا 120 سانتی‌متر برسانیم. برای دریاچه‌ای که حوزه آبگیرش حدود 3500 کیلومتر است، به 6/3 میلیارد مترمکعب آب در سال نیاز داریم، اما امسال چیزی حدود 6/1 میلیارد مترمکعب آب وارد دریاچه شده است.

رئیس گروه علمی و فناوری ستاد احیای دریاچه ارومیه معتقد است کشاورزی و بهره‌برداری بی‌رویه از آب نقش اصلی را در خشک شدن دریاچه ارومیه بازی می‌کند و اصلاح شیوه کشت می‌تواند مهم‌ترین اقدام در این زمینه باشد.

رکورد جهانی فرونشست زمین در فارس

سومین کانون بحران محیط‌زیستی هم دراستان فارس است که رکورددار جهانی این موضوع هم هست! انگار همه در کشتی‌ای جمع شده باشیم و هر یک به امید یافتن گنج قسمتی از کشتی را سوراخ کنیم. حکایت استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی که اکنون به فرونشست شدید دشت‌های کشور منجر شده، هم همین است. اما بالاترین میزان فرونشست زمین در دشت میان فسا و جهرم رخ داده است که به 54 سانتیمتر در سال می‌رسد. این درحالی است که به گفته مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست رکورد فرو نشست زمین تا همین چند سال پیش با 32 سانتی‌متر در دست شهر نیومکزیکو کشور مکزیک بود!

محمد درویش با بیان این‌که دشت میان فسا و جهرم 140 برابر شرایط بحرانی است می‌گوید: برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی در پایین‌دست و سدسازی و واگذاری‌های اشتباه زمین‌ها در بالادست حوزه‌های آبخیز، سبب شده که ما توازن هیدرولوژیکی را به هم بزنیم و به خاطر تأمین منافع کوتاه‌مدت به تاراج آینده بپردازیم.