چرا صلح با محیط زیست ضروری است ؟

نویسنده: دکتر سیدمهدی حسینی – دبیرکل موسسه بین المللی صلح

مقدمه

صلح، مفهومی فراتر از نبود جنگ میان انسانهاست. امروزه نبرد واقعی بشریت، جنگ خاموش اما ویرانگری است که با طبیعت آغاز کرده است. تخریب جنگل ها، آلودگی هوا، خشکیدن رودخانه ها، و انقراض گونه ها، همگی نشان دهنده شکست انسان در برقراری «صلح با محیط زیست» است. این مقاله با نگاهی علمی، دینی، و اجتماعی توضیح می دهد که چرا آشتی با طبیعت نه یک انتخاب، که تنها راه نجات تمدن بشری است.

۱. محیط زیست؛ بستر حیات یا منبعی برای چپاول؟

– تعریف صلح با محیط زیست:

  به رسمیت شناختن حقوق طبیعت، مصرف منابع در چارچوب ظرفیت تجدیدپذیری آن، و جبران خسارت های واردشده به اکوسیستم ها.

– وضعیت هشدار دهنده ایران:

  – فرو نشست زمین در دشت تهران با سرعت ۳۶ سانتیمتر در سال (بالاترین نرخ جهانی).

  – تبدیل شدن دریاچه ارومیه به نمک زار و پیامدهای آن: طوفان های نمکی، آوارگی ۵ میلیون نفر.

۲. چرا صلح با محیط زیست ضرورت دارد؟

الف) بقای انسان در گرو بقای طبیعت

– آب و هوا:

  – ایران در منطقه «کمربند خشک جهانی» قرار دارد. برداشت بیرویه از آب های زیرزمینی، امنیت آبی ۴۰ میلیون ایرانی را تهدید می کند.

  – نمونه عینی: خشکیدن زاینده رود و اعتراضات اجتماعی در اصفهان.

– غذا و امنیت غذایی:

  – خاک ایران سالانه ۲ میلیارد تن فرسایش می یابد. این یعنی نابودی پایه های کشاورزی و وابستگی بیشتر به واردات.

ب) محیط زیست سالم، حق نسل های آینده

– عدالت بین نسلی:

  مصرف ۱۱۰ درصدی منابع تجدیدپذیر توسط ایران (براساس گزارش ردپای اکولوژیک ۱۴۰۲)، به معنای دزدی از آیندگان است.

– منابع طبیعی به مثابه میراث مشترک:

  کوه دماوند، جنگل های هیرکانی، و تالاب انزلی و… تنها به ایرانیان امروز تعلق ندارند، بلکه امانتی برای هزاران سال بعد هستند.

ج) آموزه های دینی: طبیعت، آیینه حکمت الهی

– قرآن و احترام به طبیعت:

  – «وَ لا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَاحِهَا» (سوره اعراف، آیه ۵۶): پس از اصلاح زمین، در آن فساد نکنید.

  – روایتی از پیامبر(ص): «اگر قیامت برپا شد و نهالی در دست دارید، آن را بکارید.»

– تفسیر شیعی:

  امام صادق(ع) می فرمایند: «آب را اسراف نکنید، حتی اگر کنار رود جاری باشید.»

۳. پیامدهای جنگ با طبیعت

– تشدید بحران های اجتماعی:

  – مهاجرت ۳ میلیون نفر از روستاهای خشکیده به حاشیه شهرها (تهران، مشهد، اهواز) و رشد حاشیه نشینی.

  – درگیری های قومی بر سر آب در استان های سیستان و بلوچستان و خوزستان.

– تخریب اقتصاد ملی:

  – خسارت سالانه ۱۵ میلیارد دلاری آلودگی هوا به سلامت و زیرساخت ها.

  – کاهش ۳۰ درصدی تولید عسل در اثر نابودی جنگل های بلوط زاگرس.

۴. راه های برقراری صلح با محیط زیست

الف) تغییر الگوی توسعه

– توسعه پایدار به جای رشد بی قاعده:

  – جایگزینی سدسازی های مخرب با سیستم های آبخیزداری و کشاورزی پایدار.

  – سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر : ایران با ۳۰۰ روز آفتابی در سال، می تواند به قطب خورشیدی منطقه تبدیل شود.

ب) آموزش همگانی

– تحول در نظام آموزشی:

  – گنجاندن درس «حقوق محیط زیست» در مدارس.

  – پروژه های دانش آموزی مانند «هر مدرسه یک پارک» ، «هر مدرسه یک باغ» .

– رسانه ها؛ پیشگامان صلح سبز:

  – ساخت سریال هایی با محوریت زندگی پایدار (مثل «درخت بخشایش» که در آن قهرمان داستان با احیای قنات، روستا را نجات می دهد).

ج) قوانین بازدارنده و مشوقها

– جریمه های سنگین برای آلوده کنندگان:

  – اجرای قانون «هوای پاک» و تعطیلی کارخانه های فاقد فیلتر.

– حمایت از کسب و کارهای سبز:

  – معافیت مالیاتی برای شرکت های بازیافتی و اکوتوریسم.

۵. نمونه های امیدبخش جهانی و داخلی

– کاستاریکا:

  این کشور با احیای ۳۰ درصد جنگل هایش، به الگوی جهانی گردشگری پایدار تبدیل شده است.

– ایران:

  – موفقیت پروژه مشارکتی احیای تالاب هورالعظیم با همکاری جوامع محلی.

  – جنبش مردمی «پلاستیک پَران» برای کاهش مصرف پلاستیک در شمال ایران.

نتیجه گیری

صلح با محیط زیست، تنها راه بقای انسان در «سفینه فضایی زمین» است. این صلح، نه با شعار، که با تغییر سبک زندگی، اصلاح قوانین، و احترام به حکمت خلقت محقق می شود. همان گونه که مولانا می فرماید: «آب در کشتی هلاک کشتی است، آب اندر زیر کشتی، پشتی است‌‌».

منابع پیشنهادی:

– گزارش برنامه محیطزیست سازمان ملل (UNEP) درباره ایران (۲۰۲۳).

– کتاب «صلح با طبیعت» نوشته ویلیام نوردهاوس (برنده نوبل اقتصاد).

– پژوهش دانشگاه تهران با عنوان «نقش فرهنگ عامه در حفاظت از محیطزیست» (۱۴۰۲).