ماهان نوروزپور: آفریقای جنوبی چهره‌ی اسرائیل و پشتیبان اصلی این کشور ایالات متحده‌ی آمریکا را به چالش کشید. در یازده ژانویه رونالد لامولا، وزیر دادگستری آفریقای جنوبی، با یک تیم حقوقی ارشد پرونده‌ی نسل کشی اسرائیل نسبت به مردم غزه را در دیوان بین‌المللی لاهه به بحث گذاشت. آفریقای جنوبی معتقد است که بمباران گسترده‌ و محاصره‌ی غزه در تضاد آشکار با کنوانسیون نسل کشی حقوق بشر است. تا به الان حداقل بیست و سه هزار نفر که ده هزار نفر از آن‌ها کودک بوده‌اند در تجاوز اسرائیل به غزه کشته شدند. در نتیجه ششم بهمن ماه دادگاه لاهه رای اولیه‌ی خود را در مورد اسرائیل صادر کرد. با دستور موقت دادگاه لاهه اسرائیل ملزم شده است که اقداماتی در راستای ممانعت از نسل کشی انجام دهد و ظرف یک ماه آینده به دادگاه لاهه یک گزارش بدهد. آیا واقعا این حکم قدرت بازدارندگی لازم را برای اسرائیل دارد؟ حکم دادگاه لاهه در تضاد با رای شورای امنیت و به معنای شکست شورا است؟ اگر اسرائیل به دستور دیوان عالی تن ندهد چه واکنشی در انتظارش است؟ در این مورد با مهدی ذاکریان استاد حقوق و سیاست بین‌الملل گفت و گو کردیم:
اهمیت رای دادگاه لاهه در چیست و چه پیامی را به جهان می‌رساند؟
دستور موقت دیوان بین‌المللی دادگستری نشان می‌دهد که در جامعه‌ی بین‌المللی حقوق بشر و حقوق بشردوستانه اولویت دارد و دولت‌ها نسبت به نقض این قواعد حساسیت دارند. حتی کشوری که روابط خصمانه‌ای با اسرائیل نداشته است و چه بسا روابط اقتصادی و سیاسی هم بین‌ آن‌ها در جریان بوده است به اقدامات اسرائیل حساسیت نشان می‌دهد و در دیوان نسبت به اسرائیل طرح شکایت می‌کند. دیوان هم این موضوع را می‌پذیرد. موضوع نسل‌کشی یکی از مصادیق فاحش نقض حقوق بشر است. دستور موقت دیوان هم از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. دیوان مهم‌ترین رکن حقوقی سازمان ملل متحد است. در جامعه‌ی بین‌المللی کشورها وقتی به اختلاف می‌خورند به دیوان بین المللی دادگستری رجوع می‌کنند. البته دیوان هنوز رای صادر نکرده بلکه دستور موقت داده است. اما در همین دستور موقت نیز از اسرائیل خواسته تا اعمال مشابه نسل‌کشی را متوقف کند و ظرف یک ماه گزارشی هم به دیوان ارائه بکند.

آیا آفریقای جنوبی تنها از روی انگیزه‌ی بشر دوستانه این شکایت را مطرح کرده است؟
اینکه کشورها صرفا بر اساس انگیزه‌های بشردوستانه عمل نمی‌کنند و انگیزه‌های ملی، سیاسی و منفعت طلبانه نیز دارند؛ یک امر طبیعی است. اما همین شکایت آفریقای جنوبی نشان می‌دهد که حقوق بشر با منافع ملی‌ کشورها پیوند خورده است. کشورها به واسطه‌ی حقوق بشر به منافع بیشتری دست پیدا می‌کنند. همچنین این هشداری است برای دولت‌هایی که حقوق مردم خود را نقض می‌کنند یا به کشور دیگری حمله و حقوق مردم کشور دیگر را نقض می‌کنند. عملکرد دیوان نشان می‌دهد که کشورها باید بخاطر نقض حقوق بشر در برابر جامعه‌ی بین‌المللی پاسخ‌گو باشند. همین پاسخ‌گو بودن را از سمت آمریکایی‌ها نسبت به دیوان کیفری بین المللی وقتی افغانستان را اشغال کردند دیدیم. یعنی کشور بزرگی مثل آمریکا هم متوجه چنین حساسیت‌هایی هست. هلند و کانادا هم از سوریه، بخاطر نقض کنوانسیون مقابله با شکنجه شکایت کردند و اتفاقا دیوان در مورد سوریه هم دستور موقت صادر کرده است. این یک هشدار برای همه‌ی کشورها است که مسائل حقوق بشری با جدیت پیگیری می‌شود. دستور موقت دیوان و رای آن هم این رویه را تحکیم می‌کند. پس در پاسخ به شما باید بگویم که منفعت ملی کشورها با سیاست جهانی و با حقوق بشر گره خورده است. کشورها چاره‌ای ندارند جز اینکه حقوق بشر را رعایت کنند حتی اگر انگیزه‌های سیاسی و منفعت طلبانه داشته باشند.
آیا رای دیوان لاهه نمایانگر شکست و بی‌اهمیتی رای شورای امنیت است؟
خیر. هر رکنی در سازمان ملل وظایف خود را انجام می‌دهد. وظیفه‌ی شورای امنیت حفظ صلح و امنیت بین‌المللی است که حتی برای ایجاد صلح می‌تواند اقدامات قهری هم پیش بگیرد. اعضای دائم شورای امنیت یک قدرت وتو هم دارند. آن‌ها می‌گویند که اگر می‌خواهیم منافع متوازن و صلح ایجاد کنیم باید نفعی هم از این امر ببریم. به همین خاطر اگر قطع‌نامه‌ای در راستای منافع این پنج عضو دائمی نباشد یا نظم جهانی را با تهدید مواجه کند؛ با وتو از طرف یکی یا چندی از این اعضا مواجه می‌شود. در شورای امنیت بحث حق و باطل مطرح نیست بلکه بحث نظم و سیاست بین‌الملل مطرح است. شورای امنیت هم در مورد اسرائیل به قطع نامه رسید. البته نه قطع‌نامه‌ای که جلوی جنگ را بگیرد اما در راستای تسریع و تسهیل کمک‌های بشر دوستانه به مردم غزه قطع‌نامه صادر کرد.اما اینکه اسرائیل کنوانسیون مقابله با نسل‌کشی را رعایت کرده است یا نه در وظیفه‌ی شورای امنیت نیست و در وظیفه‌ی دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه است. اگر در پایان این مدت یک ماهه، اسرائیل همچنان به نسل‌کشی خود ادامه داد آیا دیوان توانایی استفاده از اقدامات قهرآمیز را دارد؟ خیر. دیوان که دارای نیروی نظامی نیست. اولا که اسرائیل از آغاز جلسه‌ی دیوان همکاری کرد. ادعای آن‌ها این است که دستور دیوان مشمول حال من نمی‌شود بلکه طرف مقابل من قصد نسل‌کشی یهودیان را دارد. اسرائیل تداوم عملیات های نظامی علیه خود و شهروندان اسراییل را نسل کشی یهودیان و ادامه هولوکاست معرفی می کند. اما به هر حال اسرائیل همکاری خود را به صورت سلبی با دیوان ادامه داد. من گمان می‌کنم گزارش خود را هم به دیوان ارائه کند. اما چناچه اسرائیل دست از رفتار خصمانه‌ی خود برندارد؛ آفریقای جنوبی می‌تواند اعتراض خود را به شورای امنیت ببرد و آنجا تقاضای اقدامات متناسب با ناقض دستور موقت دیوان داشته باشد.
311313