فرهنگ > میراث و تمدن – همشهری آنلاین:
این نوشته پیش از این و به مناسبت مراسم بزرگداشتی برای استاد احمد منزوی منتشر شده بود

جمشید کیانفر به تقاضای همشهری‌آنلاین با ویرایش و به روز‌کردن برخی از اطلاعات، آن را در اختیار همشهری‌آنلاین قرار داده است:

دهه‌هاي 30 و 40 را بايد دهه‌هاي ظهور فهرستنويسان نسخه‌هاي خطي ناميد،فهرستنويساني چون عبدالحسين حائري، سیدعبدالله انوار، استاد احمد منزوي  و شادروانان محمدتقي دانش پژوه، ايرج افشار، مهدي بياني وعلینقي منزوي (روحشان شاد و قرين رحمت باد). با نگاهي گذرا و اجمالي بر فهرست‌هاي نسخه‌هاي خطي كتابخانه‌هاي ايران كه گنجينه ذخاير عظيمي از فرهنگ و ادب ايران زمين را به صورت دست‌نوشت در دل خود حفظ كرده‌اند، نام اين بزرگواران زينت بخش روي جلد و صفحه عنوان فهرست‌ها است. كتابخانه ملي ايران، كتابخانه مجلس شورا، كتابخانه مركزي دانشگاه تهران، كتابخانه مرحوم حاج حسین آقا ملك،كتابخانه مسجد سپهسالار و نيز كتابخانه‌هاي شهرستانها همچون كتابخانه آستان قدس رضوي، كتابخانه وزيري يزد و… از جمله كتابخانه‌هايي هستند كه فهرست نسخه‌هاي خطي آنها، جمله نگارش و تدوين همين بزرگوارانند كه با چه دقت و ممارستي به آن دست يازيده‌اند و خانواده منزوي در اين مهم سهم بسزايي دارند. فقدان هريك از اين فضلا و كتابشناسان ضربه مهلكي بر پيكره فهرستنويسی نسخ خطي است، خاصه كه علم كتابداري نوين(شما بخوانيد علوم كتابداري) با معيارهاي خود، سد راهي بر فهرستنويسي دقيق و متقن است و به قول دوست فاضل ارجمند دکترمحسن جعفري مذهب كه پس از درگذشت روانشاد استاد دانش پژوه گفتند و نوشتند كه: دهه 90 دهه بحران فهرستنويسي نسخه‌هاي خطي است، چرا كه حداقل نيمي از نسخه‌هاي خطي موجود در ايران، هنوز فهرستنويسي نشده‌اند.

خانواده استاد احمد منزوي همه از تبار فرهنگي و ازعالمان نسخه‌شناسي و كتابشناسي بوده و هستند، پدر بزرگوارشان مرحوم شيخ آقا بزرگ تهراني يك تنه، تك و تنها اقدام به تهيه و تدوين و تاليف كتابي سترگ در موضوع كتابشناسی شيعه کردند با عنوان “الذريعة الي تصانيف الشیعه” كه به اختصار به الذريعه / ذريعه اشتهار يافته،اثري سترگ و ماندگار، گرچه حضرتشان موفق به اتمام آن نشدند اما فرزندان خلف آن بزرگوار، كار نيمه تمام پدر را به فرجام رساندند تا آنجا كه بعد از “الفهرست” ابن نديم در جهان اسلام كتابشناسي سترگي همچون الذريعه تدوين نيافته است. سخن گفتن از الذريعه به مصداق مثل معروف فارسي زيره به كرمان بردن در محفل ادبا و فضلا است و بس.

به راستي كه خانواده استاد منزوي همه از عالمان علم كتابداري و از بزرگان آن محسوب مي‌شوند، چرا كه نمونه كارهاي انجام يافته به دست رادمردان اين خانواده معزز و مكرم را در ديگر كشورها، كانونها، شوراها و ادارات چندي انجام مي‌دهند. برادر بزرگ استاد منزوي، مرحوم علينقي منزوي هم كتابشناس و نسخه‌شناسي برجسته بودند، با نگاهي گذرا به فهرست‌هاي تاليفي ايشان در مي‌يابيم كه چه اطلاعات كتابشناختي ذيقيمتي در يكايك فهرستهاي نسخ خطي نگارش حضرتشان يافت مي‌شود كه بيانگر وسعت معلومات كتابشناختي آن مرحوم  است که پنج سالی پیش از برادرشان دار فانی را وداع گفتند(سال ۱۳۸۹).

دختر مرحوم علينقي منزوي، پروين منزوي هم با وجود رشته تخصصي پزشكي ايشان، كتابشناس و مترجم برجسته‌اي هستند، ترجمه مجلد سوم ادبيات فارسي برمبناي تاليف استوري از يو. ا. برگل كه متأسفانه چاپ نشده،اثري سترگي از اين بانوي پزشك بزرگوار است. مجلد اول و دوم اين اثر نفيس ترجمه بزرگاني چون يحيي آرين پور،سیروس ايزدي و كريم كشاورز است كه به تحرير استاداحمد منزوي منتشر شده است.

خواهرزاده بزرگوار منزوي، اكبر ثبوت اظهر من الشمس ديگري از اين خانواده فرهنگي است. حضرتشان هم ازكتابشناسان و فضلاي نامور است كه اقدامات ايشان در مدت كوتاه اقامت در پاكستان در عرصه باز چاپ نسخ و متون خطي خود گواهي بر اين مدعاست.

استاد احمد منزوي پرورش‌يافته چنين خانواده فرهنگي و به حق دست پرورده پدري چون شيخ آقا بزرگ تهراني است. سالهاي متمادي از عنفوان جواني تا به امروز را در راه فهرستنويسي و كتابشناسي گام برداشته و آثاربي‌بديل و پرمحتوايي را به بازار نشر ارايه داده‌اند. آثاري كه جملگي مرجع و زينت بخش كتابخانه‌هاي مهم ايران و جهان هستند. هيچ اهل علم و كتابشناس و نسخه‌شناسي خود را بي‌نياز از مراجعه به فهرست‌هاي تاليفي حضرتشان نمي‌دانند، خاصه مصححان متون كه همه حاصل يك عمر تلاش شبانه روزي استاد منزوي است. استاد احمد منزوي افزون بر همكاري در تدوين و تاليف فهرست نسخه‌هاي خطي كتابخانه حاج حسين آقا ملك و همكاري در نگارش مجلداتي از فهرست‌هاي كتابخانه مجلس براي نخسين بار اقدام به تدوين درهم‌كرد فهرست‌هاي نسخ خطي نمودند، اقدامي بس مفيد و موثر با كاربرد فراوان.

استاد منزوي در دهه‌هاي 40 و 50 با درهم كرد فهرست نسخه‌هاي خطي فارسي كتابخانه‌هاي ايران و جهان به نگارش اثر بزرگي چون فهرست نسخه‌هاي خطي فارسي دست يازيدند. اين اثر سترگ در شش مجلد تدوين شده كه حد فاصل سالهاي 1348-1352 به سرمايه موسسه فرهنگي منطقه‌اي وابسته به سازمان همكاري عمران منطقه‌اي (R.C.D)چاپ و منتشر شده است. استاد منزوي براي تنظيم و تدوين فهرست نسخه‌هاي خطي فارسي به بيش از 150 جلد از فهرست‌هاي كتابهاي خطي موجود در ايران و خارج از كشور ايران كه تا آن زمان چاپ و منتشر شده و در دسترس مولف محترم قرار داشته مراجعه و فيش‌برداري كرده‌اند و عنوان اين فهرست‌ها در پايان جلد چهارم و جلد ششم درج شده است كه خود منبعي ارزشمند است. استاد منزوي در نگارش اين اثر با مشكلات عديده‌اي مواجه بوده‌اند از جمله: گاه مي‌شد كه در پايان تدوين و نگارش مجلدي، فهرست جديدي از كتابخانه‌اي منتشر مي‌شد يا به دستشان مي‌رسيد، با توجه به دقت و وسواس علمي ايشان، استاد مطالب يا نسخ معرفي شده در آن فهرست را به اثر خود مي‌افزود و خود سبب تاخير در نشر اثر مي‌شدند، ديگر آنكه بعضي از كتابها به بيش از يك عنوان معرفي شده بودند و استاد منزوي معرفي هر كتاب را به نام مشهورتر آن ارجاع داده‌اند و برعكس گاهي دو نويسنده يا بيشتر كتاب خود را به نام واحدي نامگذاري كرده‌اند كه در اين قبيل موارد منزوي با وسواس و دقت خاصي آنها را از يكديگر تفكيك و هر يك از اين كتابها را جداگانه به صورت يك كتاب يا اثر منظور كرده‌اند. بايد به اين فهرست‌ها مراجعه كرد تا نتيجه كوشش و مجاهدت‌هاي شبانه روزي استاد منزوي را به عين ديد، اثري كه راهگشاي پژوهندگان تاريخ، علم و ادب فرهنگ ايرانزمين به ويژه مصححان متون است.

استاد منزوي حدود سال‌هاي 1354 و 1355 براي ادامه كار به كشور همسايه پاكستان سفر كردند؛ كشوري كه بخش بزرگي از ميراث فرهنگي ما را در دل كتابخانه‌هاي خود يا در آرشيوهاي خصوصي جاي داده است چرا كه زبان فارسي قريب به 900سال زبان مشترك و زبان رايج در آن كشور و پهنه وسيع شبه قاره هند بوده، گرچه قرار بود اين سفر كوتاه مدت باشد ولي قريب به 20سال طول كشيد و در ايام اقامت در پاكستان با همكاري پژوهشگاه زبان فارسي (در اسلام آباد) به نگارش و تدوين فهرست نسخه‌هاي خطي آن كشور پرداخت و حاصل آن به نوعي ارايه فهرست نسخه‌هاي خطي فارسي است كه در دسترس دانش‌پژوهان و مصححان قرار گرفت.گرچه حاصل اين تلاش جملگي منتشر نشده بود كه استاد به وطن بازگشتند ، خوشبختانه به تدبير مسوولان پژوهشگاه زبان فارسي تمامي يادداشت‌ها، فهرست‌ها و فيش‌هاي چاپ نشده به ايران ارسال شد و مجلداتي از آن در ايران منتشر شد گرچه بخش اعظمي از آن فهرستها هنوز منتشر نشده و اميد است كه به زودي نشر يابد. استاد احمد منزوي در ايام اقامت در پاكستان افزون بر فهرستنويسي شاگرداني هم تربيت كردند كه از آن بين بايد از عارف نوشاهي به عنوان شاگرد خلف استاد ياد كرد كه همواره خود را مديون استاد مي‌داند و به نوعي ادامه دهنده راه ايشان است.

روانش شاد 

This entry passed through the Full-Text RSS service – if this is your content and you’re reading it on someone else’s site, please read the FAQ at fivefilters.org/content-only/faq.php#publishers.

RSS