فرهنگ > میراث و تمدن – همشهری آنلاین:
کشف نخستین چشم مصنوعی جهان، عمل جراحی مغز، قدیمی‌ترین تخته نرد جهان، نخستین انیمیشن دنیا، خط کش ۵ هزار ساله، جواهرات با ارزش و… در ۱۵ فصل کاوش شهر‌ سوخته تمامی نشانه‌هایی هستند که این شهر باستانی را به نمونه واقعی از علم، صنعت و فرهنگ تبدیل کرده است، شهری که نام بزرگترین استقرار شهرنشینی در نیمه شرقی فلات ایران را یدک می‌کشد و بارها به دلیل کشفیات مهمی که در آن اتفاق افتاده سوژه داغ رسانه‌های داخلی و خارجی شده است.

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، سید منصور سید‌سجادی که سالهاست مسئولیت کاوش در شهر سوخته را به عهده دارد در جمع خبرنگاران علاقمند به سرنوشت اهالی این شهر باستانی مطالبی را بازگو کرد که نشان از اهمیت اقدامات پژوهشی و آزمایشگاهی بعد از حفاری‌ها دارد. کارهای سخت و طاقت فرسایی که گروه باستان‌شناس در حین و بعد از حفاری‌ها گاهی سالها به آن می‌پردازند، سختی‌هایی که گروه بازدید‌کننده در این سفر از نزدیک با آن مواجه شدند.

سجادی با تجربیاتی که در طول سالها کاوش در شهر‌ سوخته داشته است مخالف حضور خارجی‌ها در کاوش‌های این محوطه تاریخی است و حضور آنها را تنها در مواردی صحیح می‌داند که کارشناس رشته‌ای(مثلا گیاه باستان‌شناسی) را در ایران نداشته باشیم و به عنوان همکار از حضور خارجی‌ها کمک بگیریم.

او با اشاره به شایسته‌تر بودن باستان‌شناسان ایرانی تصریح می‌کند که در یکی از کاوش‌ها گروه باستان‌شناسی را از سوربن معرفی کردیم و بعد از اتمام کار ثابت شد که این گروه انگشت کوچک باستان‌شناسان ایرانی نیستند و تنها به کار لطمه می‌زنند.

سجادی با انتقاد از عملکرد نشریات محلی افزود: در برخی موارد که از همکاران ایتالیایی گیاه باستان‌شناس برای همکاری دعوت کرده‌ایم به اشتباه از همکاری هیأت باستان‌شناسی ایتالیایی با ایرانی در شهر سوخته خبر داده شده است.

وی با توصیف برخی از فضاهای موجود در شهر سوخته و پیشینه کاوش‌های انجام شده در آن اظهار داشت: از 151هکتار مساحت شهر سوخته ،80 هکتار منطقه مسکونی و 25 هکتار متعلق به گورستان است که بر اساس مطالعات و حفاری‌های صورت گرفته بین 35 تا 40 هزار قبر حاوی 60 هزار اسکلت درآن وجود دارد، زیرا که برخی از قبور انفرادی نیستند.

• کشف 112 شی در یک قبر سردابه‌ای

همزمان با ورود خبرنگاران به شهر سوخته دومین قبر سردابه‌ای در فصل پانزدهم کاوش در شهر سوخته کشف و 112 شی متعلق به آن به همراه اسکلت یک زن 38 تا 42 ساله از آن بیرون آمد.

مریم رمضانی انسان‌شناس هیأت کاوش در شهر سوخته با تأیید این مطلب تصریح کرد که اسکلت زن کشف شده در این گور که قدی معادل 155 تا 160 سانتی‌متر داشته و ساییدگی‌های استخوان تالوس و تی‌بی‌هایش نشان می‌دهد که در اغلب اوقات چمباتمه می‌نشسته است.

او با اشاره به اینکه بر اساس استخوان پیشانی، لگن و طاق ابرو جنسیت اسکلت‌ها تشخیص داده می‌شوند خاطرنشان ساخت که این اسکلت دندان آسیابش را نیز از دست داده است.

این انسان‌شناس تصریح کرد که بر اساس تحقیقاتی که در استخوان اسکلت‌های کشف شده انجام شد دریافتیم که میانگین قدی زنان شهر سوخته 153 تا 156 و مرد‌ها 5 سانت بلند‌تراز آنها بوده است.

وی در ادامه با اشاره به بیماری‌های رایج میان اهالی شهر سوخته گفت: اغلب اسکلت‌های کشف شده دچار عفونت، سایش و پوسیدگی شدید دندان و ساییدگی استخوان‌های کمر بوده‌اند.

رمضانی با بیان اینکه آزمایشات نشان داده که زنان ساکن در شهر سوخته بیشتر از مرد‌ها عمر می‌کرده‌اند تصریح کرد که عمر اسکلت‌ها از روی دندانهایشان تخمین زده می‌شوند.

به گفته وی سایش دندانی در اسکلت‌های کشف شده نشان از آن دارد که اهالی شهر سوخته بیشتر از گوشت به عنوان غذا استفاده می‌کرده‌اند.

در ادامه سید‌سجادی با اشاره به اینکه 10 گونه ساختار قبری در گورستان شهر سوخته کشف شده است افزود: این قبر دومین قبر سردابه‌ای است که در پانزدهمین فصل کاوش باز شده و متعلق به 2600 سال پیش از میلاد است.

وی با اشاره به برخی از ویژگی‌های گورهای سردابه‌ای تصریح کرد که گورهای سردابه‌ای دارای سقف بوده‌اند که به دلیل نرمی خاک از بین رفته‌اند و در مواردی اندک توانسته‌ایم آنها را حفظ کنیم.

او با بیان اینکه قبور سردابه‌ای در اغلب موارد متعلق به افراد ثروتمند و خاص جامعه بوده‌اند اظهار داشت: ساختار گورهای سردابه‌ای به این شکل است که ابتدا چاله‌ای عمودی کنده می‌شده و زیر آن را شبیه یک اتاقک خالی می‌کرده‌اند.

وی افزود: در این ساختار از گور فرد متوفی در چاله کنده شده دفن و ظروف غذا و نوشیدنی، ابزار کار و…را در سردابه می‌گذاشتند و بین این دو محوطه را با خشت می‌پوشاندند.

سجادی دلیل سالم ماندن این ظروف را وجود خشت‌های بزرگ بر روی آنها دانست که مانع از صدمه رسیدن می‌شود.

او با اشاره به اشیا کشف شده در این قبر تصریح کرد که تمامی این اشیا بعد از طراحی و شماره‌گذاری برای آزمایشات مربوط به پایگاه منتقل می‌شوند.

سجادی گفت: نحوه قرارگیری این اشیا بسیار مهم است زیرا که نتایج خوبی را درارتباط با باورهای مذهبی، شغل، وابستگی‌های خانوادگی و… افراد منتقل می‌کند.

• نتیجه هر سال کاوش 7 مقاله علمی

سید‌‌سجادی در پاسخ به سوال یکی از خبرنگاران مبنی بر اینکه تا به حال چه مساحتی از شهر سوخته مورد تحقیق، پژوهش و کاوش قرار گرفته است گفت: کمتر از سه درصد از شهر سوخته تا به امروز مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته است و با توجه به وسعت و پتانسیلی که این محوطه باستانی دارد کارهای زیادی است که هنوز برای شناخت آن صورت نگرفته است.

او با رد این مدعا که بیشتر کاوش‌های صورت گرفته در شهر سوخته در گورستان بوده است تصریح کرد که برای ارایه گزارش‌های پژوهشی ابتدا از گورستان شروع کردیم و این باعث شده برخی به اشتباه فکر کنند که بیشتر کاوش‌ها در این بخش انجام شده است.

وی تصریح کرد که تمامی بخش‌های شهر سوخته مورد کاوش و مطالعه قرار گرفته است و بیش از 90 مقاله به زبان‌های آلمانی، فرانسوی و ایتالیایی از آنها به چاپ رسیده یعنی معدل هر سال کاوش 7 مقاله بوده است که این در نوع خود بی‌نظیر است.

• کاخ سوخته

سید‌سجادی در ادامه بازدید خبرنگاران از شهر سوخته آنها را به سمتی که کاخ سوخته در آن واقع شده راهنمایی کرد و افزود: هنوز کاربری این بنا مشخص نیست اما اینکه نام آن را کاخ گذاشته‌اند به دلیل آن است که در زبان ایتالیایی به هر بنای بزرگی پالاتس (کاخ) می‌گویند و چون این بنا در دوره آخر استقرار آتش گرفته به کاخ سوخته معروف شده است.

او با اشاره به اینکه این ساختمان 350 متر مربع مساحت دارد تصریح کردکه البته مساحت اصلی آن 800 متر مربع بوده که برای  4000 سال پیش مساحت زیادی است.

سید‌سجادی با اشاره به دوبار آتش‌سوزی فراگیر در شهر سوخته در سال های 2700 و 2400 قبل از میلاد که آثار آن در بسیاری از نقاط شهر مشخص است تصریح کرد که هیچ گونه آثاری از نزاع و درگیری در این شهر مشاهده نشده است و با توجه به اقلیم آب و هوایی و وجود بادهای شدید در منطقه حدس می‌زنیم که آتش‌سوزی عامل دیگری نظیر آتش گرفتن علوفه‌ها داشته است.

• کشف سازه‌های معماری از آخرین دوره استقرار در شهر سوخته

حسین مرادی دانشجوی دکتری باستان‌شناسی و عضو هیأت کاوش در شهر سوخته نیز در ادامه به بیان گوشه‌ای از کشفیات گروه در ساختارهای متعلق به معماری پرداخت و گفت: در بخش مسکونی شهرسوخته که به نام کارگاه 26 شناخته می‌شود بنایی متعلق به دوره چهارم استقراری شهرسوخته کشف شد.

او با بیان اینکه این ساختمان در بخش مسکونی مرکزی شهرسوخته واقع شده تصریح کرد که این بنا ویژگی‌های منحصر به فردی از نظر پلان معماری، ساختار و شکل ساخت و ساز دارد که تاکنون در شهرسوخته مورد کاوش قرار نگرفته است.

به گفته وی، در این ساختمان 2 دیوار قطور هرکدام به قطر 1 و طول 40 متر به همراه 9 عدد پشتیبان در اندازه 1متر در 1 متر در هرسمت، یک فضای دالان‌مانند قرینه را تشکیل داده که این فضا در شرق تابسترتالاب مرکزی شهرسوخته امتداد داشته است.

این باستان‌شناس با اشاره به اینکه کاوش در بخش مسکونی مرکزی از سال 93 انجام شده است تصریح کرد که با توجه به اینکه تا به حال بنای متعلق به دوره چهارم استقرار در شهر سوخته مورد کاوش قرار نگرفته بود، مواد موجود و مطالعات سطحی ما را به این نتیجه رساند که این مکان می‌تواند اطلاعات زیادی از دوره چهارم به ما دهد.

او دوره چهارم را آخرین دوره حیات در شهر سوخته اعلام کرد و گفت: عده‌ای تغییر مسیر دریاچه هامون، بحران‌های آب و هوایی، خشکسالی در پایان هزاره سوم پیش از میلاد، تغییر مسیر بازرگانی، آتش سوزی و … را عامل قطع حیات در این شهر می‌دانند.

وی گفت: کشف این بنا از آن جهت برای گروه ارزشمند تلقی می‌شود که نشان می‌دهد استقرار تنها در اطراف کاخ سوخته متمرکز نبوده و در سایر نقاط شهر نیز نشان از استقرار وجود داشته به نحوی که باعث تشکیل معماری ساختار‌دار و هدفمندی شده است.

او با بیان اینکه پیش از کشف این ساختار معماری در کنار بنای یادمان ترانشه‌های کوچکی ایجاد شده بود که آثار فرهنگی مربوط به دوره چهارم در آن کشف شد تصریح کرد که ساختمان گسترده‌ای پیدا نشده بود که درک ما را از تحلیل و نقد‌ها در مورد پایان استقرار در شهر سوخته تغییر و از مواد فرهنگی این دوره ارتقا دهد.

وی با رد هرگونه احتمال مبنی بر تخلیه ناگهانی ساختمان دالان‌دار تصریح کرد که پر شدن ساختار معماری در یک دوره طولانی توسط ماسه‌های بادی نشان از این داد که این منطقه مسکونی به یكباره خالی از سکنه نشده و اهالی با آرامش آن جا را ترک کرده‌اند.

مرادی با بیان اینکه این مکان احتمالا می‌توانسته یک بازار به مفهوم هزاره سومی یا یک معبر در ارتباط با یک عمل آیینی باشد گفت که چون شی در این محوطه پیدا نشده نمی‌توانیم نظری در مورد کاربری‌اش بدهیم.

وی در ادامه به ساختمان انبار اشاره کرد که در طی کاوش‌های امسال کشف شده و افزود: فضای معماری، خمره‌های بزرگ حاوی مواد خوراکی و بقایای اجاق‌ها نشان می‌دهد که استقرار در این مکان وجود داشته است.

او تراش مرمر و لاجورد و پارچه‌بافی را یکی از حرفه‌های اصلی مردمان شهر سوخته اعلام کرد و گفت: مقدار زیادی پارچه از محوطه‌های مختلف این شهر باستانی کشف شده که دارای الیاف جانوری و گیاهی هستند.

• تنها 20 درصد کار باستان‌شناسان حفاری است

سید‌سجادی نیز در ادامه با توصیف بخش معماری شهر سوخته افزود: در شهر سوخته 4 دوره استقراری از 3200 قبل از میلاد تا 1800 وجود دارد که دوره‌های دوم و سوم را خوب می‌شناسیم ولی اطلاعاتمان از دوره اول و چهارم کمتر بوده است.

دوره اول به این دلیل که تنها 25 متر مربع از آن را حفاری کرده‌ایم و دوره چهارم به این دلیل که تا 2 سال پیش اصلا گمان نمی‌کردیم که نمونه‌هایی از معماری این دوره را بتوانیم بیابیم.

ولی با کاوش در کارگاه 26 و 28 به اطلاعاتی خوبی از دوره چهارم رسیدیم که مربوط به 1900 سال پیش از میلاد است.

او در ادامه تنها 20 درصد کار باستان‌شناسی را حفاری دانست و گفت: 35 درصد کارهای مطالعاتی و پایگاهی است و 40 درصد مابقی کار در طول سال یا سالها انجام می‌گیرد.

• بنای یادبود با پلکانی شبیه به تخت‌جمشید

در ادامه بازدید از شهر سوخته خبرنگاران با بنای یادبود که سید‌سجادي  پلکان ورودی آن را به اجداد پلکان تخت‌جمشید تشبیه کرد آشنا شدند.

او با اشاره به اینکه 1600 متر مربع از این فضا مورد کاوش قرار گرفته است تصریح کرد که در ابتدای کاوش حدس ما این بود که این معماری، بنایی همگانی است اما بعد چیزی که نظر گروه را به خود جلب کرد وجود پلکانی الحاقی بود که بعد از ساخت ساختمان به آن اضافه شده است.

سجادی این بنا را ساختمان شماره یک خواند و گفت: بهتر است بنای یادبود را به این نام بخوانیم زیرا که از یکسری بناهایی که در دوره‌های مختلف ساخته شده اند، تشکیل شده است.

وی گفت: این بنا از انبارهای زیادی به وسعت 2 در 5/1 تشکیل شده که در کنار ورودی انبارها آثار لاک و مهر به وضوح دیده می‌شود و نشان از آن دارد که افرادی که انبار‌دار بوده اند بعد از هر بار سرکشی اثر مهر خود را بر روی در می‌گذاشتند.

سید‌سجادی با اشاره به مکانی که مهرهای شکسته و بلا استفاده در آن نگهداری می‌شده است خاطرنشان ساخت که این مکان برای باستان‌شناسان بزرگترین گنجینه است زیرا که با مطالعه بر روی نوع، جنس، شیوه ساخت و نحوه استفاده آنها می‌توانیم به برخی از روابط جوامع پی ببریم.

او این ساختمان را مربوط به دوره دوم استقرار دانست که به سالهای 2800 تا 2600 قبل از میلاد متعلق است.

سجادی تصریح کرد که در دوره سوم استقرار در این مکان تعدادی اتاق‌های الحاقی اضافه شده که حکم کارگاه‌های صنعتی را داشته‌اند و دارای اجاق‌های متعددی بوده‌اند.

وی با اشاره به اینکه حدس می‌زنیم این مکان یک معبد کوچک مربوط به دوره دوم استقرار بوده تصریح کرد که البته معبد اصلی جای دیگری بوده است و این معبد جنبه مسجد محلی را در مقایسه با مسجد جامع داشته است.

سید‌سجادی با بیان اینکه این پلکان 4 رمپ داشته و طول پله‌ها به بیش از  3 متر می‌رسد گفت: این پلکان را می‌توان پدر و مادر پلکان تخت‌جمشید دانست.

• شهر سوخته کلکسیونی از پارچه‌های پیش از تاریخ

سید‌سجادی در ادامه با اشاره به کشف حجم عظیمی از پارچه در شهر سوخته تصریح کرد که در هیچ یک از سایت‌های پیش از تاریخ ایران این اندازه پارچه در اندازه‌های مختلف کشف نشده است.

وی موقعیت آب و هوایی، ویژگی‌های خاص زمین، وجود قشر نمکی بتنی سخت غیر قابل نفوذ رطوبت و … را عامل وجود کلکسیونی از پارچه‌های پیش از تاریخ در شهر سوخته دانست.

او با اشاره به اینکه تعداد پارچه‌های کشف شده از شهر سوخته بیشتر از هزار قطعه است تصریح کرد که 750 قطعه تنها از نظر مطالعاتی اهمیت دارند و 250 قطعه پارچه که در اندازه بزرگ هستند هم‌اکنون در موزه زاهدان نگهداری می‌شوند.

وی با اشاره به وجود ابزار نساجی کشف شده در این محوطه تاریخی گفت: شاید به اعتقاد برخی از کارشناسان این پارچه‌ها از بین رفته باشند ولی از این نظر که اینها متعلق به پیش از تاریخی هستند هر قدر نیز صدمه دیده باشند برای کار باستان‌شناسی با ارزشند.

او در ادامه تصریح کرد که نوع برش، نقش و مقایسه با پیکره‌های انسانی باستان‌شناسان توانسته‌اند لباس‌های زنانه و مردانه اهالی شهر سوخته را بازسازی کنند.

سید‌سجادی با اشاره به بودجه اندکی که برای حفاری‌های شهرسوخته در نظر گرفته می‌شود تصریح کرد که هر ساله 300 تا 400 میلیون تومان برای حجم وسیع‌تری از کاوش‌ها نیاز است که یک سوم آن دراختیار ما قرار می‌گیرد.

• احتمال وقوع دو قتل درشهر سوخته

سید‌سجادی با اشاره به وجود آثاری از دو قتل صورت گرفته در شهر سوخته تصریح کرد که اولین نمونه مرگ مشکوک در کاخ سوخته اتفاق افتاده که در آن جوان 14ساله‌ای با سقوط دیوار در اثر آتش‌سوزی جان خود را از دست داده است.

وی خاطرنشان ساخت: وجود شی شبیه به دسته هاون از جنس سنگ در بالای سر این جوان که جمجمه اش کاملا خورد شده است این احتمال را قوی می‌سازد که به قتل رسیده باشد.

او گفت: البته اگر با دید مثبت به این ماجرا بنگریم این جوان در اثر آتش‌سوزی جان خود را از دست داده است.

سید‌سجادی تصریح کرد: در مورد دیگر اسکلت کشف شده که سرش را بریده بوده و آن را زیر پایش گذاشته بودند، حدس می‌زنیم این فرد مجازات شده باشد زیرا که مانند افراد دیگر جامعه با تشریفات خاص دفن شده بود و غذا، نوشیدنی، ظروف خاص و… در کنارش گذاشته شده بود.

This entry passed through the Full-Text RSS service – if this is your content and you’re reading it on someone else’s site, please read the FAQ at fivefilters.org/content-only/faq.php#publishers.

RSS