رسول سلیمی: دور سوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و ایالات متحده، که از ششم اردیبهشت ۱۴۰۴ در مسقط عمان آغاز شد، نقطه عطفی در تلاش‌های دیپلماتیک برای کاهش تنش‌های هسته‌ای است. این مذاکرات، که با میانجی‌گری عمان و با تمرکز بر گفت‌وگوهای فنی برگزار می‌شود، در شرایطی حساس و در سایه بازگشت دونالد ترامپ به کاخ […]
رسول سلیمی: دور سوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و ایالات متحده، که از ششم اردیبهشت ۱۴۰۴ در مسقط عمان آغاز شد، نقطه عطفی در تلاش‌های دیپلماتیک برای کاهش تنش‌های هسته‌ای است. این مذاکرات، که با میانجی‌گری عمان و با تمرکز بر گفت‌وگوهای فنی برگزار می‌شود، در شرایطی حساس و در سایه بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید و تشدید تحریم‌ها پیش می‌رود. با این حال، تحولات ۴۸ ساعت اخیر نشان‌دهنده دلایلی برای خوش‌بینی محتاطانه است.
اهمیت دور سوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و امریکا
مذاکرات ایران و آمریکا در سال ۱۴۰۴ در بستری از تنش‌های فزاینده برگزار می‌شود. تحریم‌های جدید وزارت خزانه‌داری آمریکا در ۲۱ فروردین ۱۴۰۴ علیه شبکه نفتی ایران و تهدیدات ترامپ برای اقدام نظامی، فضای دیپلماتیک را پیچیده کرده است. در همین راستا «رویترز» گزارش داده که ایران خواستار لغو کامل تحریم‌ها و تضمین‌های حقوقی برای پایبندی به توافق است، در حالی که آمریکا بر توقف غنی‌سازی اورانیوم و بازرسی‌های گسترده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) تأکید دارد.
دور اول مذاکرات در مسقط (۲۳ فروردین) و دور دوم در رم (۳۰ فروردین) به گفته ناظران سیاسی در فضایی «سازنده» برگزار شد، اما ورود به مرحله فنی در دور سوم، که از ۶ اردیبهشت آغاز شد، اهمیت ویژه‌ای داشت. چه آنکه حضور کارشناسان فنی در این دور، امکان تبادل اطلاعات کلیدی و طراحی چارچوب توافق را فراهم می‌کند. عباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان، این مذاکرات را «جدی‌تر و تکنیکی‌تر» توصیف کرد، و یک مقام آمریکایی آن را «مثبت و سازنده» خواند. این گزارش دلایلی برای امیدواری را در پنج محور اصلی بررسی می‌کند: پیشرفت مذاکرات فنی، حمایت بین‌المللی، انعطاف دو طرف، نقش میانجی‌گری عمان، و پیامدهای مثبت اقتصادی و منطقه‌ای.
پیشرفت مذاکرات فنی
۱-ورود به سطح کارشناسی
یکی از مهم‌ترین دلایل امیدواری، ورود مذاکرات به سطح فنی و کارشناسی است. دور سوم مذاکرات در مسقط با حضور هیئت‌های فنی ایران و آمریکا، برای اولین بار نشست‌های کارشناسی برگزار می‌شود. این نشست‌ها، که به گفته فعالانه رسانه ای، با «سرعتی دور از انتظار» پیش می‌روند، امکان بررسی جزئیات پیچیده مانند سطح غنی‌سازی اورانیوم، ذخایر هسته‌ای، و مکانیزم رفع تحریم‌ها را فراهم می‌کند. مجید تخت‌روانچی و کاظم غریب‌آبادی، معاونان وزارت خارجه ایران، تیم فنی ایران را هدایت می‌کنند، در حالی که مایکل آنتون، مدیر برنامه‌ریزی سیاست‌گذاری وزارت خارجه آمریکا، سرپرستی تیم آمریکایی را بر عهده داشتند. مذاکرات فنی به‌صورت غیرمستقیم و با وساطت عمان برگزار شد و بر موضوعات هسته‌ای و رفع تحریم‌ها تمرکز داشت. این تمرکز فنی، که به گفته عراقچی به «بحث‌های جزئی‌تر و تکنیکی‌تر» منجر شده، نشان‌دهنده اراده دو طرف برای حرکت به سمت چارچوبی عملی است.
۲-تبادل اطلاعات کلیدی
حضور کارشناسان در دور سوم مذاکرات، امکان تبادل اطلاعات کلیدی را فراهم کرده است. رسانه های غربی گزارش دادند که در مذاکرات کارشناسی، اطلاعاتی درباره انباشت اورانیوم با غنای بالا و سانتریفیوژهای پیشرفته ایران رد و بدل می‌شود، که سیاستمداران تصمیم ساز، بر اساس آن تصمیم‌گیری خواهند کرد. در همین راستا اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان نیز به «صداوسیما» گفت که تیم ایرانی شامل متخصصان اقتصادی، بانکی، و هسته‌ای است که با هدف «خاتمه مؤثر تحریم‌ها» و «اعتمادسازی درباره ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای» فعالیت می‌کنند. این تبادل اطلاعات، که نتایج آن به سطوح عالی تصمیم ساز منتقل می‌شود، نشان‌دهنده پیشرفت در حل اختلافات فنی است.
۳-فضای سازنده و مثبت
فضای مذاکرات نیز در دور سوم به‌طور گسترده‌ای مثبت توصیف شده است. در همین راستا «پرس‌تی‌وی» گزارش داد که عراقچی از «پیشرفت» ابراز رضایت کرده است. وزیر خارجه عمان، بدر البوسعیدی، نیز در X اعلام کرد که مذاکرات در فضایی «دوستانه و مناسب» برای نزدیک کردن دیدگاه‌ها برگزار شد. این فضای مثبت، که با بیانیه یک مقام آمریکایی مبنی بر «سازنده» بودن مذاکرات تقویت شد، نشان‌دهنده تمایل دو طرف به ادامه گفت‌وگوها و اجتناب از بن‌بست است.
حمایت بین‌المللی از نزدیک شدن دیدگاه های ایران و امریکا
۱-حمایت منطقه‌ای
حمایت کشورهای منطقه، به‌ویژه عمان و عراق، یکی دیگر از دلایل امیدواری است. در همین راستا فواد حسین، وزیر خارجه عراق، از مذاکرات حمایت کرد و آن را «تنها راه دور کردن منطقه از خطر جنگ» خواند. عمان، به‌عنوان میانجی، نقش کلیدی در تسهیل گفت‌وگوها ایفا کرده و با میزبانی دور سوم، تعهد خود را به دیپلماسی نشان داده است. البوسعیدی نیز از «مشارکت دوستانه» عراقچی و ویتکاف تشکر کرد و قول ادامه همکاری داد. این حمایت منطقه‌ای، که با سفر خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان، به تهران در ۲۸ فروردین تقویت شد، نشان‌دهنده اجماع منطقه‌ای برای کاهش تنش‌هاست.
۲-حمایت چین و روسیه
چین و روسیه، به‌عنوان متحدان استراتژیک کشورمان، نقش مهمی در تقویت مذاکرات دارند. رسانه های غربی گزارش دادند نمایندگان ایران، چین، و روسیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، جلسه مشترکی برگزار کردند. این نشست، که پس از سفر عراقچی به مسکو و پکن انجام شد، نشان‌دهنده هماهنگی ایران با این دو کشور برای حفظ موضع مذاکراتی است. عراقچی نیز در مسکو پیام رهبرانقلاب را به پوتین و در پکن پیام مسعود پزشکیان را به مقامات چینی منتقل کرد. در همین حال، «رویترز» گزارش داد که چین طرح پنج ماده‌ای خود را برای حل بحران هسته‌ای ایران ارائه کرده، که شامل کاهش تحریم‌ها و حفظ غنی‌سازی محدود است. این حمایت، اهرم فشار ایران را تقویت کرده و خطر قطعنامه‌های ضدایرانی در شورای امنیت را کاهش می‌دهد.
۳-نقش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
همکاری ایران با آژانس نیز یکی دیگر از عوامل امیدبخش است و می توان به سفر گروسی در ۲۷ فروردین به تهران اشاره کرد که در جریان آن، ایران با افزایش نظارت آژانس موافقت کرد. عراقچی نیز در رم گفت که مشاوره با گروسی «مفید» بوده، اگرچه حضور او در مذاکرات ضروری نبود. این همکاری، که برای کاهش نگرانی‌های غرب طراحی شده، فضای مثبت مذاکرات را حفظ کرده و از ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت جلوگیری می‌کند.
چگونه طریفین مذاکرات منعطف شدند؟
در این مذاکرات، ایران نیز نشانه‌هایی از انعطاف نشان داده است. چه آنکه به گفته رسانه های غربی، ایران آماده است ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی را تحت نظارت آژانس برای مصارف صلح‌آمیز، به جای تخریب یا انتقال به خارج نگه دارد. بقایی نیز در ۶ اردیبهشت تأکید کرد که ایران «مصمم به صیانت از حقوق هسته‌ای» است، اما «گام‌های معقول» برای اطمینان‌بخشی درباره برنامه صلح‌آمیز خود برمی‌دارد. این انعطاف، که با رد مذاکره درباره مسائل غیرهسته‌ای (مانند موشک‌ها) همراه است، نشان‌دهنده تمرکز ایران بر دستیابی به توافق است.
آمریکا نیز نشانه‌هایی از انعطاف نشان داده است. ترامپ، برخلاف تهدیدات اولیه، در ۱۹ آوریل گفت «عجله‌ای برای حمله به ایران ندارد» و «خواهان مذاکره» است. این تغییر موضع، که با پیشنهاد رفع تدریجی تحریم‌ها در ازای محدود شدن غنی‌سازی همراه است، نشان‌دهنده تمایل آمریکا به دیپلماسی است. این در حالی است که مذاکرات فنی، که ابتدا برای ۳ اردیبهشت برنامه‌ریزی شده بود، به پیشنهاد عمان و توافق دو طرف به ۶ اردیبهشت موکول شد، که نشانه‌ای از همکاری است.
اگرچه اختلافات بر سر سطح غنی‌سازی (۲۰ درصد در برابر ۳.۶۷ درصد)، ذخایر اورانیوم، و تضمین‌ها همچنان پابرجاست، اما مذاکرات فنی امکان مدیریت این اختلافات را فراهم کرده است. کارشناسان نتایج مذاکرات را به سطح عالی منتقل می‌کنند، که نشان‌دهنده تلاش برای یافتن راه‌حل‌های عملی است. پیشنهاداتی مانند نظارت بین‌المللی و ذخیره اورانیوم در روسیه نیز روی میز است، که می‌تواند به توافق محدود منجر شود.
پیامدهای مثبت اقتصادی و منطقه‌ای مذاکرات
تقویت ارزش ریال
یکی از نشانه‌های ملموس امیدواری، تأثیر مثبت مذاکرات بر اقتصاد ایران است. پس از دور اول مذاکرات، ارزش ریال در برابر دلار تقویت شد. این روند در دور سوم نیز ادامه یافت و پیشبینی اقتصاددان ها حاکی از استمرار این روند در صورت موفقیت مذاکرات است. کارشناسان معتقدند با آغاز مذاکرات، بازارهای مالی ایران واکنش مثبت نشان دادند و قیمت دلار در بازار آزاد کاهش یافت. این تحول، که نشان‌دهنده اعتماد بازار به پیشرفت مذاکرات است، می‌تواند فشار اقتصادی بر ایران را کاهش دهد.
کاهش تنش‌های منطقه‌ای
مذاکرات می‌تواند به کاهش تنش‌های منطقه‌ای منجر شود. حمایت عراق از مذاکرات برای جلوگیری از جنگ است، و سفر خالد بن سلمان به تهران نشان‌دهنده تمایل منطقه به ثبات است. کاهش تنش‌های هسته‌ای می‌تواند رقابت تسلیحاتی در خاورمیانه را مهار کند و همکاری‌های منطقه‌ای را تقویت نماید. ناظران سیاسی می گویند توافق ایران و امریکا به تسهیل پایان تنش ها در دریای سرخ و پایان جنگ در فلسطین نیز کمک خواهد کرد.
چرا مذاکرات ایران و امریکا امیدوارکننده است؟
پیشرفت مذاکرات فنی، که با حضور کارشناسان و تبادل اطلاعات کلیدی همراه است، نشان‌دهنده اراده دو طرف برای یافتن راه‌حل است. حمایت منطقه‌ای (عمان و عراق) و بین‌المللی (چین و روسیه) اهرم فشار ایران را تقویت کرده و خطر اقدامات تنش‌زا را کاهش داده است. انعطاف دو طرف، از جمله آمادگی ایران برای گام‌های اطمینان‌بخش و تمایل آمریکا به رفع تدریجی تحریم‌ها، فضای مثبتی ایجاد کرده است. میانجی‌گری عمان، با تجربه موفق و اعتمادسازی، اختلافات را مدیریت کرده و مذاکرات را در مسیر سازنده نگه داشته است. پیامدهای اقتصادی، مانند تقویت ریال، و کاهش تنش‌های منطقه‌ای نیز امید به توافق را افزایش می‌دهد.
از این رو مذاکرات مسقط فرصتی برای طراحی چارچوب توافق محدود فراهم کرده است. رسانه های غربی گزارش دادند که دور بعدی مذاکرات در ۱۲ اردیبهشت برگزار می‌شود، که می‌تواند به توافق اولیه منجر شود. با این حال، مدیریت مخالفان و غلبه بر بی‌اعتمادی نیازمند دیپلماسی فعال است. همکاری با آژانس و حمایت بین‌المللی می‌تواند این مسیر را هموار کند.
تحولات ۴۸ ساعت اخیر دور سوم مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط دلایلی روشن برای امیدواری ارائه می‌دهد. ورود به سطح فنی با حضور کارشناسان، مانند تخت‌روانچی، غریب‌آبادی، و آنتون، امکان تبادل اطلاعات کلیدی و طراحی چارچوب توافق را فراهم کرده است.
فضای مثبت مذاکرات، که توسط عراقچی، البوسعیدی، و مقامات آمریکایی «سازنده» توصیف شده، نشان‌دهنده اراده دو طرف برای پیشرفت است. حمایت منطقه‌ای از سوی عمان و عراق، و پشتیبانی چین و روسیه، اهرم فشار ایران را تقویت کرده و خطر تنش‌های بین‌المللی را کاهش داده است. انعطاف ایران در محدود کردن غنی‌سازی و آمادگی آمریکا برای رفع تدریجی تحریم‌ها، همراه با میانجی‌گری موفق عمان، فضای دیپلماتیک را بهبود بخشیده است.
پیامدهای اقتصادی، مانند تقویت ریال، و کاهش تنش‌های منطقه‌ای نیز چشم‌انداز مثبتی ایجاد کرده است. با وجود چالش‌هایی مانند مخالفان داخلی و خارجی، بی‌اعتمادی متقابل، و فشارهای سیاسی در آمریکا، مذاکرات کنونی فرصتی بی‌سابقه برای دستیابی به توافق فراهم کرده است. ادامه این روند نیازمند دیپلماسی فعال و مدیریت شایعات است، اما دلایل متعدد نشان می‌دهد که باید به مذاکرات امیدوار بود.
311213
