دکتر «علی هاشمی»، رئیس کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر دبیرخانه مجمع تشخیص مصلح خبرت نظام، در نشست «سیاست‌های جایگزین در قبال مواد مخدر» از سلسله‌نشست‌های مؤسسه تحقیقات علوم جزائی و جرم‌شناسی، ضمن بیان آنکه مخدر پدیده‌ای جهانی بوده و تنها مختص جامعه ایرانی نیست، گفت: درحال‌حاضر مواد مخدر جزء چهار بحران اول دنیاست و همچنین جزء چهار اقتصاد بزرگ دنیا در کنار صنعت توریسم، نفت و تجارت اسلحه قرار گرفته است.

وی در ادامه عنوان کرد: طبق تحقیق ستاد در سال ١٣٨٣، میزان خسارت اقتصادی واردشده به کشور از سوی مواد مخدر ١٢‌ میلیارددلار بوده است؛ به‌این‌ترتیب سالانه ٤٥‌ هزار ‌میلیاردتومان از اقتصاد کشور به‌واسطه این پدیده از بین می‌رود. هاشمی در ادامه ضمن تأکید بر آنکه مواد مخدر پدیده‌ای چندوجهی است، گفت: در ارتباط با مواد مخدر و مسائل ناشی از آن، هم سیاست، هم فرهنگ و اقتصاد و اجتماع به‌طور هم‌زمان تأثیرگذار هستند و هم تأثیر منفی و هم اگر درست تدبیر شود تأثیر مثبت دارند.

هاشمی در ادامه علت پایین‌بودن جرائم مربوط به مواد مخدر در زمان رژیم گذشته را تشریح کرد و گفت: در آن مقطع مسئله «ترانزیت» وجود داشت که درحال‌حاضر به‌لحاظ انسانی، قانونی، شرعی و اسلامی، در جمهوری اسلامی نه به آن وارد شدیم، نه می‌شویم و نه خواهیم شد. وی افزود: مسئله دیگری که در آن دوره وجود داشت، ارائه «تریاک کوپنی» در راستای «مدیریت تقاضا» با قیمت پایین‌تر به مصرف‌کننده بود که این مسئله عملا بسیاری از چالش‌های موجود را حل می‌کرد؛ به‌همین‌دلیل معتقدم این مسئله که مدیریت تقاضا بود، تدبیر خوبی بود که در آن دوره اتخاذ شده بود. هاشمی در ادامه به بررسی روند اعتیاد و مواد مخدر پس از انقلاب اسلامی به‌ویژه در دوره جنگ اشاره کرد و گفت: در دوره جنگ، اولین اتفاق نابودکردن کشت ٣٥‌ هزارهکتاری خشخاش با هدف مبارزه فراگیر با مواد مخدر بود به‌طوری‌که طی سه‌ماه تمامی این کشت‌ را کاملا نابود و حتی سازمان آن را هم در کشاورزی کاملا منحل کردیم.

وی در ادامه تصریح کرد: نتیجه آن کار این شد که بازار خودمان را دودستی به مافیای مواد مخدر تقدیم کردیم. رئیس کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر دبیرخانه مجمع تشخیص مصلح خبرت نظام در ادامه ضمن بیان اینکه بنا به فرموده امام‌صادق(ع) عاقل کسی نیست که خوب را از بد تشخیص دهد بلکه کسی است که بتواند میان بد و بدتر آنچه را که شر کمتری دارد برگزیند، گفت: به‌جرئت می‌توانم بگویم نابودکردن کشت خشخاش پس از انقلاب که شورای انقلاب به طور انقلابی و بدون هیچ‌گونه تأمل جدی در شهریور ١٣٥٩ به انجام رساند، به‌نفع مافیای بزرگ مواد مخدر و به ضرر مردم خودمان تمام شد. هاشمی در ادامه عنوان کرد: در آن زمان افغانستان ٢٨٠ تن تریاک تولید می‌کرد درحالی‌که سال گذشته رقم رسمی تولید تریاک در افغانستان هفت‌هزارتن و رقم غیررسمی آن به ١٢‌هزارتن رسید. وی ادامه داد: بنابراین در دوران جنگ، مبارزه با عرضه به صورت تک‌بُعدی در دستور کار بوده است، به‌طوری‌که در سال‌های پایان جنگ مسئله مواد مخدر برای امام راحل به‌قدری مهم شد که در جلسه‌ای به سران اعلام کردند که اولویت اول کشور پس از پایان جنگ، حل معضل مواد مخدر خواهد بود؛ به‌این‌ترتیب به دستور ایشان قانون مبارزه با مواد مخدر در مجمع تشخیص مصلح خبرت نظام تدوین شد و ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز که درحال‌حاضر حدود ٢٨ سال از عمر آن می‌گذرد در آن زمان تشکیل شد و قرار بود تا مدت چهارسال معضل اعتیاد را در کشور مهار کند.

رئیس کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر مجمع تشخیص مصلح خبرت نظام به وضعیت کشور در حوزه مواد مخدر در دوره هشت‌ساله سازندگی به ریاست آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی اشاره کرد و گفت: در دوره هشت‌ساله سازندگی، فعالیت‌ ان‌جی‌اوها در حوزه مبارزه با مواد مخدر مقداری با گرایشات سیاسی، آغاز شد. وی ادامه داد: در دوره سازندگی ٨٠ درصد توجه به مقابله با عرضه و ٢٠ درصد به کاهش تقاضا اختصاص داشت. هاشمی در ادامه به دوره اصلاحات اشاره کرد و گفت: اتفاق بزرگی که در دوره اصلاحات رخ داد، برنامه‌ریزی در حوزه مبارزه با مواد مخدر خصوصا ورود آن به برنامه چهارم توسعه بود. رئیس کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر دبیرخانه مجمع تشخیص مصلح خبرت نظام اتفاق بزرگ بعدی دوره اصلاحات را تصویب «کشت خشخاش» در کشور دانست و گفت: پس از نابودی کشت ٣٥‌ هزارهکتاری خشخاش پس از انقلاب، مجددا مجمع تشخیص مصلح خبرت نظام و مدیریت مصرف مواد و تولید انبوه داروهای درمان‌کننده و نگهدارنده ارزان‌قیمت، کشت شقایق الی‌فرا را مصوب کرد. هاشمی در ادامه اتفاق مهم بعدی دوره اصلاحات را گسترش تعاملات بین‌المللی و توانمندسازی سازمان‌های غیردولتی عنوان کرد. وی درخصوص دولت‌های نهم و دهم نیز اظهار کرد: در دوران ریاست احمدی‌نژاد دو اتفاق بزرگ؛ یکی مثبت و دیگری منفی در حوزه مبارزه با مواد مخدر در کشور رخ داد. وی درخصوص اتفاق منفی دولت‌های نهم و دهم در این حوزه، گفت: متأسفانه در این دوران کشت خشخاشی که در دولت اصلاحات تصویب شده بود، انجام نشد و مصوبه آن نیز همچنان روی زمین مانده و نتیجه آن نیز همین وضعیت خطرناکی است که درحال‌حاضر در حوزه مواد مخدر با آن مواجه هستیم.
رئیس کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر دبیرخانه مجمع تشخیص مصلح خبرت نظام در ادامه تصریح کرد: زمانی که دکتر احمدی‌نژاد دولت را تحویل گرفت، تعداد مبتلایان به مواد مخدر صنعتی زیر هفت‌هزار نفر بود؛ درحالی‌که طی آمارهای رسمی، زمانی که وی دولت را به حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر روحانی تحویل داد آمار مبتلایان به مواد مخدر صنعتی به ٣٣٠ ‌هزار و در آمارهای غیررسمی به ٤٥٠ ‌هزار نفر رسیده بود.
هاشمی در ادامه تأکید کرد: طی دوران هشت‌ساله دولت‌های نهم و دهم، به اندازه هشت سال دفاع مقدس، جوانان این کشور از طریق مواد مخدر نابود شده و از بین رفتند. وی در ادامه گفت: در ابتدای سال ١٣٨٤ قیمت مواد مخدر صنعتی کیلویی ١٦٧ تا ١٧١‌ میلیون تومان بود درحالی‌که در انتهای دولت دهم این رقم به هشت تا ٩‌ میلیون تومان رسید. رئیس کمیته مستقل مبارزه مواد مخدر دبیرخانه مجمع تشخیص مصلح خبرت نظام به اتفاق خوب این دوره اشاره کرد و گفت: اتفاق مثبتی که در این مقطع رخ داد و عقبه آن در دولت اصلاحات پایه‌گذاری شده بود، آن بود که مجمع تشخیص مصلح خبرت نظام با تمام توان وارد کار شده و سیاست‌های کلی مبارزه با مواد مخدر را در ١١ بند ابلاغ کرد. هاشمی ادامه داد: در آن زمان سیاست‌های کلی ابلاغی از سوی مجمع تشخیص مصلح خبرت نظام، تنها سیاستی بود که تا آن مقطع مقام معظم رهبری برای آن نامه ویژه ارائه کردند.
رئیس کمیته مستقل مبارزه مواد مخدر دبیرخانه مجمع تشخیص مصلح خبرت نظام ادامه داد: دو ماه پیش مقام معظم رهبری گزارش عملکرد ٩ساله این سیاست‌ها را از ما خواستند. در این گزارش متأسفانه اعلام کردیم که نگرانی جناب‌عالی در آن زمان بجا بود و درحال‌حاضر الگوی مصرف در کشور به سمت «مصرف پرخطر» رفته است.

هاشمی در ادامه به جایگاه مسئله مبارزه با مواد مخدر در برنامه ششم توسعه اشاره کرد و گفت: در برنامه ششم توسعه دو بند بهمبارزه با مواد مخدر ارتباط دارد که بند ٥٧ آن به طور مستقیم «بر مبارزه همه‌جانبه با مواد مخدر، روانگردان‌ها براساس سیاست‌های کلی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری و مدیریت مصرف با هدف کاهش ٢٥ درصدی تا پایان برنامه» تأکید دارد و بند ٥٦ آن به طور غیرمستقیم برای کاهش جرم و جنایت و… برنامه‌ریزی شده است.

وی در ادامه ضمن تأکید بر اینکه درحال‌حاضر شاخص‌های کشور در حوزه مبارزه با مواد مخدر در وضعیت خوبی قرار ندارند، گفت: مبارزه با مواد مخدر مسئولیت سنگین و پیچیده‌ای است. مهم‌ترین عنصر مواد مخدر که «جذابیت اقتصادی» آن است همچنان پابرجاست. رئیس کمیته مستقل مبارزه مواد مخدر دبیرخانه مجمع تشخیص مصلح خبرت نظام در ادامه اظهار کرد: به جرئت می‌توانم بگویم که از اول انقلاب تا الان حتی یک درصد هم به اقتصاد مافیای مواد مخدر در کشور خسارت وارد نشده و روزانه ١١٠ ‌میلیارد تومان از پول مردم در راه مواد مخدر از بین می‌رود. وی ادامه داد: در‌حال‌حاضر مسئله ورود مواد مخدر به زندان‌ها نیز موضوع جدی است و این مسئله فقط مختص زندان‌های ایران نیست، به طوری که حتی در اکثر زندان‌های مدرن دنیا نیز مواد مخدر وارد می‌شود. به گزارش ایسنا رئیس کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر دبیرخانه مجمع تشخیص مصلح خبرت نظام ادامه داد: وقتی مواد مخدر از در نیم متری زندان وارد می‌شود چه انتظاری دارید که ورود و خروج آن از مرز چند‌هزار کیلومتری قابل کنترل باشد؟ که البته این یک بعد کار است. هاشمی ادامه داد: درحال‌حاضر نفوذ مافیای مواد مخدر فقط در حوزه عرضه نیست بلکه دست بسیار برتری در مدل‌های تقاضا در جامعه دارند. وی ادامه داد: درحال‌حاضر فاصله خماری تا نشئگی هر فرد معتاد در شهرهای کوچک دو دقیقه و در شهرهای بزرگ ١٠ دقیقه است؛ نمی‌خواهد راه دور برویم، حتی اگر اطراف دستگاه‌های عضو ستاد مبارزه با مواد مخدر تیمی بگذاریم، خواهیم دید که چقدر تولید‌کننده و مصرف‌کننده در همان حوالی وجود دارد. رئیس کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر دبیرخانه مجمع تشخیص مصلح خبرت نظام درباره اعدام افراد مرتبط با جرائم مواد مخدر نیز اظهار کرد: شاید تاکنون تعداد زیادی به خاطر جرائم مربوط به مواد مخدر اعدام شده‌اند و هزینه‌های بین‌المللی آن را هم پرداخت کرده‌ایم اما واقعا این اعدام‌ها اثری جدی داشته است؟ بررسی این امر از وظایف مرکز تحقیقات جرم و… است، شما بررسی کنید، هرچند جواب ما منفی است. هاشمی ادامه داد: این در حالی است که ٩٩ درصد اعدامی‌های ما از مافیای اصلی مواد نیستند؛ بلکه رتبه‌های سوم، چهارم و پنجمی هستند که مافیای اصلی آنها را در مقابل تیر و تیغ قرار داده و خودشان قبراق و سرحال به زندگی‌شان ادامه می‌دهند. وی تصریح کرد: بنابراین برنامه‌ها در حوزه مبارزه با مواد مخدر باید همه‌جانبه باشد زیرا چنان‌چه در برنامه‌های اقتصادی پشتوانه و پیوست اجتماعی وجود نداشته باشد قطعا شکست خواهیم خورد.

در ادامه این نشست دکتر عمران رزاقی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران ضمن تأکید بر اینکه باید از سیاست‌های سایر کشورهای دنیا درس بگیریم، خاطر‌نشان کرد: مصرف مواد مخدر در دهه ٦٠ نیز در ایران ممنوع اعلام شد و نتیجه‌ این بود که در سال‌های ٦٣ – ٦٥ زندان‌های ما دیگر جای خالی نداشت و پس از آن مراکز بازپروری معتادان ایجاد و تحویل بهزیستی داده شد و تمامی این افراد را در آنجا ریختند. رزاقی ا‌دا‌مه‌ داد: این افراد دو ماه در مکان بازپروری اقامت داشتند و پس از دو ماه اولین محلی که قبل از رفتن به خانه به آن مراجعه می‌کرد‌ند، نزد ساقی و مصرف مجدد مواد بود. به ‌این‌ ترتیب در سال ١٣٧٥ متوجه شدیم که این روش اشتباه بود و تمامی مراکز بازپروری را در کشور تعطیل کردیم.

وی افزود: سپس دو ماده ١٥ و ١٦ را به قانون مبارزه با مواد مخدر اضافه کرده و بنا‌بر‌ آنها مجددا همان مراکز را به اشکال دیگر در کشور راه‌اندازی کردیم. این در حالی است که آمریکایی‌ها هم در دهه ١٩٦٠ مراکز بازپروری داشتند؛ اما به علت اینکه متوجه شدند ٩٨ درصد این افراد پس از حضور در این مراکز دچار عود مجدد می‌شوند، این مراکز را تعطیل کردند؛ اینها نشان‌دهنده آن است که ما یادمان رفته است از سیاست‌های گذشته خود و سایر کشورها در حوزه مبارزه با مواد مخدر درس بگیریم. وی درباره درمان اعتیاد نیز، عنوان کرد: درحال‌‌حاضر درمان‌های ارائه‌شده در کشور در بسیاری از موارد تأثیر زیادی ندارند و بسیاری از افرادی که تحت این درمان‌ها قرار می‌گیرند، ممکن است دوباره عود مجدد پیدا کنند؟ عضو هیأت‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران اظها‌ر کرد: سیاست‌گذاری در حوزه مواد مخدر همچنان به شکل یک معما باقی‌ مانده است و هنوز جواب مشخصی برای آن پیدا نشده است؛ به‌همین‌دلیل برای رسیدن به پاسخ باید از تجربیات گذشته استفاده کنیم و سود و زیان روش‌های برگزیده را نیز در نظر بگیریم؛ زیرا معما را نمی‌شود با اولین پاسخ حل کرد.

همچنین عباس دیلمی‌زاده، مدیر‌عامل جمعیت «تولد دوباره» و رئیس شبکه منطقه‌ای سمن‌های کاهش تقاضای مواد مخدر به‌عنوان نماینده جامعه مدنی شمال آفریقا، خاورمیانه و آسیای مرکزی در این نشست، اظها‌ر کرد: در آوریل سال ٢٠١٦ جلسه‌ای فوق‌العاده‌ در نیویورک توسط سازمان ملل متحد درباره مواد مخدر با شعار «دستیابی به اهداف سال ٢٠١٥» و «فردای بهتر برای جوانان» برگزار خواهد شد. وی در ادامه ضمن بیان اینکه درحال‌‌حاضر وضعیت دنیا در حوزه مواد مخدر بدتر از گذشته شده است، بیا‌ن‌ کرد: گروهی تحت عنوان «گروه مأمور جامعه مدنی» مأمور شده‌اند که در یک سال دیدگاه‌های مختلف را در نقاط مختلف جغرافیایی بازبینی کنند و سرانجام این دیدگاه‌ها را تحت عنوان جامعه بیانیه مدنی در نشست آوریل ٢٠١٦ سازمان ملل متحد مطرح کنند. وی با اشاره به اینکه درحال‌‌حاضر اقدامات درحال‌انجام است، ا‌دا‌مه‌ داد: خو‌شبختا‌نه ایران، خاورمیانه، شمال آفریقا و آسیای مرکزی آخرین گروهی هستند که باید بیانیه خود را ارائه دهد؛ به‌‌این‌ترتیب فرصتی برای ما به وجود آمده است تا بتوانیم از نظرات و دیدگاه‌های سایر نقاط جغرافیایی دنیا استفاده کنیم. مدیر‌عامل جمعیت تولد دوباره همچنین درباره جرم‌زدایی از مصرف و حمل مواد مخدر اظهار کرد: دراین‌باره نیز آمریکای لاتین، اروپای غربی، اروپای شرقی، آسیای شرقی و جنوب‌شرقی و گروه مصرف‌کنندگان موافق بودند؛ اما جمعیت جوانان در اظهارنظری متفاوت معتقدند که مصرف و حمل مواد مخدر باید از سوءمصرف‌کنندگان مواد جرم‌زدایی شود؛ اما از مصرف‌کنندگان جرم‌زدایی نشود.