در این مطلب پنج فیلم و یک سریال را که با محوریت زندگی خلبان ها و رشادت های آنها ساخته شده، مرور کرده ایم؛ اینکه داستان شان چیست و در روایت آن چقدر موفق بوده اند. سریال «سیمرغ» را از یاد نبرده ایم که تصویری جذاب از شهیدان شیرودی و کشوری پیش رویمان گذاشت.

عقاب ها؛ 1363

کارگردان: ساموئل خاچیکیان

 

 

رویکرد داستان: خاچیکیان «عقاب ها» را براساس یک داستان واقعیت ساخت. فیلم درباره اتفاقی است که برای خلبان یدالله شریفی راد رخ داد؛ در جنگ ایران و عراق یک هواپیمای ارتش ایران، پس از انجام ماموریتی در خاک عراق، مورد حمله عراقی ها قرار می گیرد و در خاک کردستان عراق سقوط می کند. خلبان با چتر نجات فرود می آید. گروهی از نظامیان در پی دستگیری او هستند. خلبان به کمک یک تکاور ایرانی که برای انجام ماموریتی با لباس مبدل وارد کردستان عراق شده، نجات می یابد.

میزان موفقیت: «عقاب ها» جزو فیلم های رده بالای جدول فروش سینما است و در میان فیلم های دفاع مقدس رتبه اول را در اختیار دارد. قصه فیلم خاچیکیان هم مهیج است و هم از نظر پروداکشن چیز کم نگذاشته. انتخاب درست قصه، هنرپیشه ها و کارگردانی مسلط به ابزار، «عقاب ها» را از این لحاظ هنوز هم به موفق ترین فیلم جنگی سینمای ایران بدل کرده است. هیچ کدام از فیلم هایی که در سال های بعد با امکانات و ساختار بسیار بهتر ساخته شدند، نتوانستند موفقیت این فیلم را تکرار کنند.

 

---

دایره سرخ؛ 1376

کارگردان: جمال شورجه

 

 

رویکرد داستان: جمال شورجه پیش از آنکه رشادت عباس دوران را سوژه فیلمش کند، یک فیلم به نام «دایره سرخ» ساخت که داستان آن هم درباره یک  خلبان نیروی هوایی است. این بار اما قصه به خلبان واقعی اشاره ندارد. فیلم به نوعی تقابل  ماندن برای دفاع و رفتن برای نجات است. رضا، با پدرزنش (محمودی) برای ماندن در ایران و رفتن به آلمان اختلاف دارند. رضا در عملیاتی پایش را از دست داده و منتظر عملیات بعدی است. همگام شروع عملیات هوایی، یکی از خلبان ها به دلیل مشکلی قادر به شرکت در عملیات نمی شود و پدرزنش جایش را می گیرد. عملیات انهدام با موفقیت انجام می شود و محمودی که هدایت یکی از هواپیماها را بر عهده دارد، سرانجام با وجودی که هواپیما مورد اصابت قرار گرفته سالم در فرودگاه به زمین می نشیند.

میزان موفقیت: «دایره سرخ» ایده جذابی دارد اما نتیجه ای که باید به بار ننشسته. آن چه به فیلم ضربه می زند وجه شعاری آن است. با این حال نمی توان ساختار فیلم را که تلاش کرده به استانداردها نزدیک باشد، تحسین نکرد.

 

---

خلبان؛ 1376

کارگردان: جمال شورجه

 

 

رویکرد داستان: صدام حسین پیش از جنگ و در اجلاس سران عدم تعهد در هاوانا، میزبانی بغداد را برای اجلاس بعدی گرفته بود تا ژست یک صلح خبر طلب را به نمایش بگذارد. عباس دوران یکی از خلبان هایی است که خود را به عراق رساند و با وجود آتش گرفتن هواپیما، آن را به محل برگزاری اجلاس زد و به شهادت رسید. این اتفاق آنقدر دراماتیک است که می تواند مبنای ساخت یک فیلم پرکشش قرار گیرد.

میزان موفقیت: جمال شورجه با «خلبان» به رشادت شهید عباس دوران ادای دین کرد. با این حال فیلم از نظر کیفی چندان قابل دفاع از کار درنیامد. به عبارتی وجه سوژه بر روایت غالب است و گویی کارگردان برای روایت آن و اثرگذاری داستانش بیش از همه به اصل واقعیت اکتفا کرده است. مجموع این عوامل باعث شده فیلم سینمایی «خلبان» به رغم برخورداری از ویژگی های مثبت سینمایی، اثری ماندگار و قابل تامل نشود و با گذشت دو دهه نامی از آن در فهرست سینمادوستان و منتقدان نباشد.

 

---

حمله به اچ 3؛ 1373

کارگردان: شهریار بحرانی

 

 

رویکرد داستان: عملیات حمله به اچ 3 جزو افتخارات دوران دفاع مقدس ثبت شده. شهریار بحرانی با دراماتیزه کردن این اتفاق واقعی یک فیلم جذاب ساخته است. داستان از جایی شروع می شود که ستاد نیروهای هوایی عراق که برتری نیروی هوایی ایران را حس کرده است و شکست حصر آبادان را نزدیک می بیند، برای حفاظت از هواپیماهای استراتژیک خود در برابر حملات ایران، آن ها را به سه پایگاه دورافتاده در نزدیک مرز اردن منتقل می کند. در مقابل ستاد نیروهای هوایی ایران نیز برای بمباران این سه پایگاه که به نام پایگاه های اچ 3 معروفند، طرحی در نظر دارد. سرانجام در سحرگاه 15 فروردین 1360 هشت فروند جنگنده بمب افکن فانتوم از پایگاه سوم شکاری جهت حمله به اچ 3 به پرواز در می آیند و عملیات این گونه شروع می شود که پایان موفقی هم دارد.

میزان موفقیت: فیلم «حمله به اچ 3» به دلیل داستان مهیج، همچنان دیدنی است، به ویژه اینکه می دانیم براساس یک اتفاق واقعی ساخته شده. از نظر پروداکشن هم جزو آثار موفق محسوب می شود. ضعف هم دارد اما نقاط قوت آن غالب است.

 

---

پرواز خاموش؛ 1377

کارگردان: عبدالحسین برزیده

 

 

رویکرد داستان: اتفاقات دراماتیک هشت سال دفاع مقدس آنقدر زیاد هست که بتوان گوشه ای از آن را سینمایی کرد. عبدالحسین برزیده با تلفیق اتفاقات واقعی و الزامات سینمایی «پرواز خاموش» را ساخت. فیلم روایت اتفاقی است که برای عباس، خلبان یک هواپیمای جنگی رخ می دهد. او به همراه دروبین های ساخت وطن که برای اولین بار روی جنگنده ای سوار شده است، برای شناسایی موقعیت دشمن به عراق می رود. در راه بازگشت مورد اصابت گلوله قرار می گیرد ولی با وجود زخمی شدن دست از تلاش بر نمی دارد و می خواهد سالم به زمین بنشیند. هواپیما فرود می آید، اما خلبان دوام نمی آورد و شهید می شود.

میزان موفقیت: «پرواز خاموش» در زمان خودش سوژه نابی داشت؛ هم تلاشی است برای نشان دادن مجاهدت خلبان ها و هم تاکیدی است بر توانمندی جوان های وطن آن هم در شرایط جنگ. فیلم داستان مهیجی دارد و ساختارش قابل دفاع است، با این حال «پرواز خاموش» نتوانست پیش مخاطبان و اهالی سینما جایگاه ممتازی به دست آورد.

 

---

شوق پرواز؛ 1390

کارگردان: یدالله صمدی

 

 

رویکرد داستان: شهید عباس بابایی از خلبان های بنام دوران دفاع مقدس است. بابایی فرمانده پایگاه هشتم شکاری و معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش بود و نقش او در دوران جنگ زبانزد است. خلبان شهید عباس بابایی زندگی پرفراز و نشیبی داشته است؛ از تحصیل در ایران و رفتن به آمریکا برای ادامه تحصیل و بازگشت و جنگ. سازندگان سریال «شوق پرواز» مواد اولیه کافی برای ساخت اثری درباره زندگی این شهید داشتند که البته استفاده خوبی هم از آن شد.

میزان موفقیت: نقدهایی به ساختار سریال وارد است اما در مجموع «شوق پرواز» را باید در زمره آثار موفق زندگینامه ای دسته بندی کرد. صمدی اگرچه ریتم کندی برای بیان داستان انتخاب کرده بود اما موفق شد زندگی این شهید را برای مخاطبان گسترده تلویزیون روایت کند و حالا شهید عباس بابایی فقط یک نام نیست بلکه زندگی اش برای مردم آشنا است. نکته مهمتر اینکه «شوق پرواز» در زمان پخش بیننده های زیادی داشت و بازخورد آن میان مردم مثبت بود. همین مقدار برای موفق دانستن سریال کافی است.