هفته نامه سلامت – دکتر محمد حسین نجفی*: تعداد بیمارانی که جراحی قلب باز می شوند در کل دنیا رو به کاهش است ولی همین تعدادی که تحت عمل جراحی قلب باز قرار می گیرند، نسبت به گذشته دچار عوارض بیشتری می شوند. با وجود معرفی روش های پیشرفته باز کردن عروق قلب مانند آنژیوپلاستی، بیماران بدحال تر و مبتلایان به بیماری عروقی پیشرفته، افراد دیابتی و بیماران دچار اختلال عملکرد کلیه امروزه بیشتر از سابق جراحی قلب می شوند. بنابراین احتمال ایجاد عوارض حین جراحی و بعد از آن نیز زیادتر شده است. معمولا افرادی که جراحی قلب باز می شوند بیمارانی هستند که درمان آنژیوپلاستی برای آنها مفید نبوده است. هر چه بیماری قلبی پیشرفته تر باشد، امکان عوارض ناشی از جراحی قلبی باز بیشتر خواهد بود.

عوارض جراحی قلب چند نوع هستند؛ بعضی از آنها حین عمل و بعضی از آنها بعد از عمل اتفاق می افتند. البته ممکن است عوارض دیررس هم دیده شود، یعنی وقتی که بیمار برای دوران نقاهت در منزل به سر می برد ولی هر چه بیشتر از روز عمل جراحی فاصله می گیریم، خطرهای تهدیدکننده سلامت بیمارانی که جراحی شده اند نیز کمتر می شود.

سکته قلبی هنگام عمل جراحی

3 درصد از بیماران حین عمل جراحی دچار سکته قلبی می شوند. بالا رفتن بعضی از آنزیم های خاص نشان دهنده بروز سته قلبی در بیمار، حین عمل جراحی است. در افرادی که دچار درد شدید قفسه صدری قبل از عمل جراحی هستند، رگ اصلی یا 3 رگ قلبی درگیر است و بیماران خانم بیشتر مستعد سکته قلبی حین عمل جراحی هستند.

سکته مغزی هنگام عمل جراحی

هنگام عمل جراحی، روی شریان یا رگ آئورت دستکاری هایی انجام می گیرد. به همین دلیل ممکن است ذراتی از آترواسکلروز حرکت کند و به مغز برسد. حرکت این ذرات داخل مغز ممکن است باعث آمبولی شود که منجر به سکته مغزی خواهد شد. گاهی علت این عارضه، پایین آمدن فشار خون بیمار در طول عمل جراحی است، به خصوص افرادی که قبل از عمل جراحی فشار خون بالا داشته اند.

ممکن است چنین بیمارانی به کما بروند و هرگز از کما خارج نشوند. گاهی هم اختلالات در تمرکز و حافظه دیده می شود که به مرور زمان قابل برگشت است. حدود 2 درصد از چنین بیمارانی عوارض شدیدی پیدا می کنند و دچار اختلال عملکرد بعد از جراحی می شوند.

فیبریلاسیون دهلیزی

تقریبا 40 درصد از بیمارانی که بعد از جراحی قلب باز دچار فیبریلاسیون دهلیزی در روز دوم تا سوم می شوند، این آریتمی شایع را تجربه می کنند. دهلیزها برای ایجاد ضربان قلب باید با هم منقبض شوند و خون داخل حفره ها را به فضای بطنی منتقل کنند. گاهی در اثر اختلال عملکرد و اختلال در هدایت الکتریکی، در اصطلاح حالتی مانند پرپر زدن اتفاق می افتد که به آن «فیبریلاسیون» گفته می شود. در واقع، همه قسمت های دهلیز با هم منقبض نمی شوند و این مسئله باعث می شود خون کافی وارد بطن ها نشود و فیبریلاسیون رخ دهد که فرد را مستعد ایجاد لخته داخل دهلیز می کند. اگر لخته جدا شود ممکن است به سوی مغز و اندام های دیگر حرکت کند و به صورت سکته مغزی یا ایسکمی (کاهش خونرسانی) کلیه و سایر اندام ها بروز کند.

عوامل خطری که باعث ایجاد فیبریلاسیون دهلیزی می شوند، فشار خون بالا و نارسایی قلبی قبل از عمل جراحی قلب باز هستند. البته جراح برای کاهش احتمال فیبریلاسیون دهلیزی از داروهایی استفاده می کند. 80 درصد از بیمارانی که بعد از عمل جراحی قلب باز دچار فیبریلاسیون دهلیزی می شوند، خود به خود و طی 24 ساعت به شرایط عادی بر می گردند.

 

 

نارسایی کلیه

عارضه بعدی در بیمارانی که تحت عمل جراحی قلب باز قرار گرفته اند، نارسایی کلیه است. گاهی نارسایی کلیه شدید است و بیمار به دیالیز نیاز دارد. احتمال مرگ و میر در این گروه از افراد بسیار بالاست و عامل خطر در چنین بیمارانی سن بالا، ابتلا به دیابت، اختلال در سطح کراتینین قبل از عمل جراحی و نارسایی قلبی است.

خونریزی بعد از عمل جراحی

هنگام عمل جراحی درن هایی در ناحیه جراحی قرار داده می شود تا ترشحات را خارج کند. اگر ترشحات از یک مقداری بیشتر باشد نشان دهنده این است که از خلال پیوندها نشت خون وجود دارد؛ یعنی پیوند به خوبی انجام نگرفته است. چنین بیمارانی نیاز به عمل جراحی دوباره دارند و این کار احتمال مرگ و میر و عفونت جناغ را افزایش می دهد. زمان استفاده از لوله گذاری داخل ریه نیز طولانی تر خواهد بود.

مشکلات بعد از ترخیص

احتمال این که بیماران بعد از ترخیص از بیمارستان دچار مشکل شوند وجود دارد ولی این احتمال با گذشت زمان کمتر می شود. بیماران و خانواده ها باید به اصول مراقبتی و توصیه ها دقت کنند.

سرفه

یکی از عوارض شایع که ممکن است مدت زیادی طول بکشد، سرفه است. حین جراحی ریه ها روی هم می خوابد و عمل تبادل هوا با دستگاه انجام می شود. برای این که ریه ها بتوانند عملکرد دوباره خود را از سر گیرند، دستگاه هایی برای بهبود تنفس به بیماران داده می شود تا بتوانند عمل دم را با آن انجام دهند. این کار کمک می کند ریه ها باز شوند. علت عمده سرفه های مکرر بیمار باز نشدن ریه هاست. استفاده از دستگاه باید در خانه نیز ادامه یابد. اگر سرفه ها کمتر نشوند و به خصوص هنگامی که بیمار دراز می کشد، شدت یابند ممکن است به علت تجمع مایع داخل ریه باشد. در این مواقع حتما باید بیمار را به پزشک متخصص ارجاع داد.

تجمع مایع داخل ریه

طی جراحی قلب باز، قلب را برای مدتی از حرکت نگه می دارند. بعد از اتمام جراحی ممکن است بطن چپ دچار کاهش کارکرد شود. این عمل باعث می شود خون داخل ریه تجمع کند و از فضای ریه بیرون بزند. چنین مکانیسمی باعث جمع شدن و روی هم خوابیدن ریه ها می شود. تجمع مایع داخل ریه را می توان با دارو و گاهی هم با کشیدن مایع برطرف کرد.

سرفه ناشی از ریفلاکس

بعضی از بیماران بعد از عمل جراحی دچار ریفلاکس می شوند. علت آن تجویز داروهای متعدد و جدیدی است که بیمار باید بعد از عمل جراحی مصرف کند. ریفلاکس باعث سرفه می شود و گاهی این سرفه ها با سرفه های ناشی از عوارض قلبی و جراحی اشتباه گرفته می شود. البته این موارد از سوی پزشک قابل شناسایی است.

درد جناغ و ستون فقرات

در جراحی قلب باز ابزاری استفاده می شود تا بتوان جناغ سینه را حدود 15-10 سانتی متر باز کرد. این روند یعنی فشار روی جناغ برای باز شدن، علاوه بر استخوان جناغ به ستون فقرات بیمار هم فشار وارد می کند. بهت همین دلیل بسیاری از بیماران بعد از عمل علاوه بر درد جناغ سینه از درد ستون فقرات نیز شکایت می کنند.

درد قفسه سینه شاید برای بیمار نگران کننده باشد. گرچه بیمارانی که جراحی قلب باز می شوند با دردهای قلبی آشنایی دارند ولی باز هم باید به آنها اطمینان داد که احتمال دوباره گرفتگی عروق کم است و این درد عمدتا عضلانی و استخوانی است و با تجویز داروهای مسکن برطرف می شود. ممکن است درد تا 2-1 سال بعد از عمل جراحی ادامه پیدا کند. اغلب با استفاده از داروهای ضد درد تا حدودی بهبود حاصل می شود. گاهی گرم کردن محل درد و استفاده از فیزیوتراپی و لیزرهایی ه در فیزیوتراپی استفاده می شود کمک زیادی به کاهش درد بیمار می کند.

تورم پا

عروق وریدی از پای بیمار برداشته می شود. این وریدها قبل از عمل جراحی، وظیفه تخلیه خون از پا را بر عهده داشتند. البته با برداشتن وریدها، وریدهای جایگزین وجود دارد ولی تا شکل گیری دوباره و قوی تر شدن آنها برای اینکه بتوانند خون را به خوبی منتقل کنند، ممکن است در همان پا تورم ایجاد شود. برای برطرف کردن یا کاهش دادن این مشکل بیماران، جوراب هایی تجویز می شود که فشار مثبت ایجاد کند و از تجمع خون وریدی داخل پا جلوگیری شود تا وریدهای جدید شکل بگیرند و قطورتر شوند و بتوانند خون را بدون مشکل منتقل کنند.

هشدار

1. موارد گفته شده خطرناک نیستند ولی در صورتی که بیمار بعد از ترخیص از بیمارستان دچار تنگی نفس ناگهانی شود احتمال بروز یک مشکل جدی مانند آمبولی ریوی وجود دارد. تنگی نفس تدریجی هم نیازمند بررسی است و بیمار در هر دو صورت باید به بیمارستان و پزشک خود مراجعه کند.

2. همان طور که گفته شد، دردهای مربوط به قلب را بیماران می شناسند. دردهایی که با حرکت تشدید می شوند و دردهایی که با قرص های زیرزبانی و استراحت بهبود پیدا می کنند اما در صورتی که درد قفسه سینه همراه با تعریق سرد و تنگی نفس باشد، بیمار باید هر چه سریع تر به مراکز درمانی تخصص ارجاع داده شود.

 

 

دکتر حامد محمدی کنگرانی – عضو کمیته رساله انجمن روانپزشکان ایران

در اختلال اضطراب و افسردگی به دلایل مختلفی ایجاد می شوند. ممکن است به صورت ژنتیکی یا تحت تاثیر محیط و … باشند، ولی این دو اختلال را عمدتا در افرادی که دچار بیماری های مزمن و طول کشیده هستند، بیشتر مشاهده می کنیم. مثلا فردی که دچار سرطان است.

نام ترسناک سرطان که بسیاری از مردم هنوز آن را مصادف با مرگ و پایان زندگی می دانند، طولانی بودن روند درمان، هزینه بالای درمان بیماری، غیرقابل پیش بینی بودن نتیجه درمان و … انسان را متاثر می کند و روال زندگی عادی را به هم می زند.

طبیعی است که فشارهای روانی ناشی از بار بیماری باعث شود دو اختلال اضطراب و افسردگی نیز بیشتر بروز کند. بیماری قلبی مزمن نیز چنین وضعیتی را در بیمار ایجاد می کند. این بیماری نیز محدود کننده است و فرد مدت زیادی را باید با بیماری درگیر باشد و دردهای ناشی از بیماری قلبی به شدت فرد را ناامید و مستاصل می کند. در این شرایط اختلالات اضطراب و افسردگی احتمال بروز بیشتری پیدا می کنند.

البته این نکته را هم باید مد نظر قرار داد که ثابت شده افراد مبتلا به بیماری های قلبی، قبل از بیمار شدن بیشتر از جمعیت عادی از این دو اختلال روانپزشکی رنج می برند. بیماری های قلبی هم مانند سرطان و سایر بیماری های مزمن باعث محدودیت فرد، تحمل درد، از دست دادن شغل، خانه نشین شدن، کاهش روابط اجتماعی، هزینه ناشی از بیماری، رفت و آمد در بیمارستان و بستری شدن های مکرر می شود و فکر و خیال ناشی از بیماری قلبی است که باعث تشدید یا بروز اضطراب و افسردگی می شود.

البته علائمی مانند بدخلقی و پرخاشگری در بیماران را هم باید به این دو اختلال افزود. تقریبا همه افراد قبل از عمل جراحی از نتیجه آن نگران هستند. هر چقدر عمل جراحی بزرگ تر و حیاتی تر باشد،نگرانی و اضطراب آن بیشتر خواهد بود. گاهی هم نتیجه جراحی آن طور که انتظار می رود، پیش نمی رود. مثلا بعد از جراحی عوارضی دیده می شود که خطرناک هستند و این روند، شرایط متلاطم روانی را در فرد دو چندان می کند.

بسیاری از بیمارانی که جراحی قلب باز می شوند حتی بعد از برطرف شدن مشکل همچنان در همان حال و هوای روزهای پر استرس و پر اضطراب باقی می مانند. علت این است که شاید برگشت به وضعیت قبل از بیماری مدت طولانی حتی تا چند سال طول بکشد و تا آن موقع باید تحت نظر باشند.

البته بعضی از داروهای قلبی که بیماران باید استفاده کنند هم ممکن است باعث اضطراب و افسردگی شوند.

بهتر است بیمارانی که قرار است تحت عمل جراحی قلب باز قرار گیرند از همان ابتدا یعنی قبل از جراحی یا بعد از جراحی به روانپزشک معرفی شوند تا اضطراب و افسردگی به خوبی کنترل شود. درمان های روانپزشکی باعث می شود علاوه بر کنترل این دو اختلال، فرد برای زندگی جدید بعد از جراحی هم آماده شود.

البته در مواقعی 8که بعد از جراحی قلب بیمار دچار عوارض می شود قطعا اختلالات روانپزشکی نمود شدیدتری پیدا می کنند. برای کنترل اختلالات روانپزشکی نیاز به تجویز دارو است.

جراحی قلب باز از بیل کلینتون تا آرنولد شوارتزنگر

1. بیل کلینتون: رئیس جمهور اسبق آمریکا در سال 2002 میلادی و در سن 58 سالگی دچار تنگی نفس و درد شدید قفسه سینه شد. او همچنین قند خون و فشار خون بالایی داشت که چند روز قبل از عمل باید تنظیم می شد. عمل او موفقیت آمیز بود و بعد از 5-4 روز بیمارستان را ترک کرد.

2. بوریس یلتسین: رئیس جمهور سابقه روسیه بعد از حمله شدید قلبی وی، پزشکان گفتند که او از عمل جراحی قلب جان به در نخواهد برد. دکتر مایکل دوبیکی آمریکایی، جراح مشهور قلب به کرملین فرا خوانده شد. او بعد از این که شرایط جسمانی یلتسین را از نظر کم خ0ونی و کم کاری تیروئید اصلاح کرد، نظارت بر تیم جراحی را بر عهده گرفت. دوبیکی نتیجه عمل را موفقیت آمیز دانست و گفت بیمارش تا 15-10 سال مشکلی نخواهد داشت. بوریس یلتسین 10 سال بعد از جراحی قلب و در سن 76 سالگی درگذشت.

3. رضا ناجی: ستاره پرآوازه کشورمان در سال 1394 تحت عمل جراحی باز قرار گرفت. او استرس و آلودگی هوا را دو عامل مهم تاثیرگذار بیماری اش می داند. رضا ناجی گفت از قبل هیچ مشکلی نداشته ولی کم کم دچار ناراحتی تنفسی و درد قفسه سینه شده که طی آزمایش هایی پزشکان گفتند باید خیلی زود تحت عمل جراحی باز قرار گیرد.

4. رابین ویلیامز: کمدین معرف فیلم های آمریکایی اوایل سال 2009 دچار تنگی نفس غیرطبیعی شد. بعد از این که به متخصص قلب مراجعه کرد معلوم شد باید عمل تعویض دریچه انجام دهد. او نیز عمل جراحی را با موفقیت پشت سر گذاشت.

5. آرنولد شوارتزنگر: ستاره اتریشی – آمریکایی در سال 1997 تحت عمل جراحی قرار گرفت. او ابتدا می خواست این موضوع را از همسرش پنهان کند ولی پزشکان به او گفتند بعد از جراحی جوشگاه یا محل برش بزرگی روی سینه او باقی خواهد ماند و بهتر است در مورد این موضوع با خانواده اش صحبت کند.

 

 

13 توصیه طلایی پس از جراحی قلب باز

توصیه هایی معمولا تحت عنوان مراقبت های بعد از حراجی قلب باز عنوان می شود، موقت هستند و با بهبود کامل، بیمار می تواند زندگی عادی خود را از سر گیرد… و اما توصیه های طلایی:

1. ناحیه جراحی را خشک و تمیز نگه دارید: از زدن هرگونه لوسیون یا کرم خودداری کنید، مگر این که پزشک آن را تجویز کرده باشد.

2. به پشت بخوابید: خوابیدن به پهلو و یا روی شکم ممکن است به جناغ سینه فشار وارد کند.

3. استراحت کافی داشته باشید: کارهای سبک انجام دهید. از بالا و پایین رفتن زیاد پله ها خودداری کنید. اشیای بیش از 2 کیلوگرم را بلند نکنید. از بغل کردن کودکان در حالت ایستاده اجتناب کنید.

4. فعالیت تان باید به اندازه کافی باشد: حتما در مورد زمان و نوع فعالیت با پزشک تان مشورت کنید. حین فعالیت، زمانی را به استراحت اختصاص دهید. فعالیت شما نباید ممتد و خسته کننده باشد.

5. به هیچ وجه وارد شرایط استرس زا نشوید: اگر خبر یا برنامه ای باعث ناراحتی شما می شود، از دیدن و شنیدن آن دوری کنید.

6. کمتر بیرون بروید: در هوای آلوده و بیش از حد گرم و سرد از خانه خارج نشوید.

7. اصول استحمام را رعایت کنید: تقریبا 10-7 روز بعد از عمل جراحی و در صورتی که محل جراحی مشکلی ندارد، می توانید استحمام کنید. استحمام باید کوتاه باشد. بهتر است حین استحمام روی صندلی بنشینید و فردی نیز به عنوان مراقب در حمام حضور داشته باشد. رفتن داخل وان توصیه نمی شود و دوش گرفتن بهتر است.

8. روی صندلی نماز بخوانید: از خم و راست شدن خودداری کنید.

9. فعلا سفر نروید: زمان مسافرت و نحوه رفتن به مسافرت را با پزشک خود مطرح کنید. در صورتی که پزشک اجازه داد، می توانید به سفر بروید.

10. سیگار نکشید: مصرف سیگار، الکل، فست فودها، غذاهای تند و ادویه جات و غذاهای چرب و روغنی ممنوع است.

11. مصرف داروها را فراموش نکنید: اگر در مصرف دارو دقیق نیستید، از فردی بخواهید تا این مسئولیت را بر عهده گیرد.

12. نگران ظاهر ناخوشایند محل برش جراحی نباشید: معمولا ظرف مدت 6 ماه تا حدود زیادی ناحیه کمرنگ تر می شود و دیگر با ظاهر ناخوشایند زخم مواجه نخواهید بود.

13. رانندگی نکنید: حدود یک ماه بعد از جراحی می توانید مسیرهای کوتاه را با ماشین طی کنید ولی رانندگی طولانی اصلا توصیه نمی شود. همچنین بهتر است تا 6 ماه از دوچرخه سواری و موتورسواری اجتناب کنید.

 

*متخصص قلب و فلوشیپ آنژیوپلاستی قلب – عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران