نام سخنران

خلاصه اظهارات

دکتر کریم مجتهدی، استاد فلسفه و نویسنده کتاب

دانشجوی فلسفه باید به این نکته اساسی توجه کند که فلسفه یک رشته کاملا تخصصی است و باید در آموختن جدیت داشت، در مکتب فلسفه نمی‌توان مستمع آزاد بود. ذهن مقید به آزادگی است و تا شخص آزاده نشود نمی‌تواند به فلسفه ورود پیدا کند اگر با جان و دل نمی‌توانیم جویای فلسفه باشیم بهتر است آن‌را رها کنیم.

از مطالبی که در این جلسه شنیدم خوشحال نیستم چرا که در کتابم مطالبی است که اصلا در ایران دیده نشده بود، بنده در نگارش این کتاب به مطالب تاریخی دست پیدا کردم و آن مطالب بیشتر از آن‌که منشاء فلسفی داشته باشد دارای ارزش تاریخی است.

تا به حال کمتر کسی در مورد منشاء حرف‌های سهروردی سخن گفته، سهروردی دارای منابع فکری متفاوتی است که او را از ابن سینا و دیگران و حتی از آثار اولیه خود جدا می‌کند. این منشاء یک ایده و تفکر یونانی و غربی است البته منظور از غرب، آسیای صغیر است.

سهروردی در نگارش کتاب حکمت اشراق از اسامی کاملا متفاوتی نسبت به کتاب‌های قبلی خود بهره برده و شخصیت‌های خیالی جدیدی معرفی می‌کند که در هیچ‌یک از کتاب‌های قبلی او وجود ندارد. این شخصیت‌ها دو حکیم الهی هستند که به نظر می‌رسد وجود این دو به دلیل سفر طولانی وی و آشنایی و تحصیل علم در مناطق مختلفی است که به آن سفر داشته مانند آناتولی دمشق و روم.

این شخصیت خیالی یک حکیم الهی است و به معنی شخص خیرخواه و خیر اندیش و ریشه این فرد از سنت یونانی می‌باشد. گواه این مطلب وجود موارد مشابه در آثار غربی در سه قرن بعد از اثر سهروردی می‌باشد که نشان می‌دهد دارای ریشه‌های یکسانی هستند. به همین دلیل است که نام کتاب بنده تأملی در منابع فلسفه اشراق است.

دکارت هرگونه تخیل را نادرست می‌داند و البته اسپینوزا پا را فراتر گذاشته و تخیل را گناه و انحراف می‌داند ولی هایدگر بزرگی کانت را در این می‌داند که وی از تخیل استفاده نموده و به نوعی تخیل آگاهی‌دهنده اشاره می‌کند که با خیال فرق می‌کند و این نوع تخیل را در دل علم می‌داند.

تخیل همیشه انحرافی نیست و ابداع و فهم حقایق دینی خود علم است. تخیلی که بنده در این اثر به کار بردم برای ملموس کردن زندگی دردناک سهروردی است و سعی کرده ام تفکرات او را بیان و هدف اخلاقی او را زنده کنم. وی برای بیان هدف خود ایستادگی کرد و به همین جهت است که یک داعی است و تفکر او از بین نرفته است.

دکتر شهین اعوانی، معاون پژوهشی مؤسسه حکمت و فلسفه

دکتر مجتهدی همانند دیگر استادان برجسته بعد از بازنشستگی بر حجم تالیفات خود افزوده اند و تقریبا در هر سال یک کتاب تخصصی منتشر کرده‌اند.

در حوزه و دانشگاه‌های ما بین فلسفه مشاء، حکمت متعالیه و فلسفه اشراق، فلسفه اشراق مظلوم واقع شده و منابع محدود و کمی درباره آن وجود دارد. در نتیجه هر قدر هم که در این باب کار انجام شود کم است و از این جهت اثر دکتر مجتهدی ارزشمند است.

در جامعه علمی کشورمان به سهروردی دیر و کمتر پرداخته شده و به همین جهت ضرورت کار مشخص است.

نگاه فیلسوف به انسان در تار و پود تفکر فلسفی او تاثیرگذار است. انسان

اشراقی چه به لحاظ عملی و یا نظری سالک محسوب می‌شود.

فلسفه اشراق منطق خاص خود را دارد. هر چند نام ارسطو را سهروردی در آثارش بیشتر از افلاطون به کار برده ولی صرفا از منطق ارسطویی استفاده نکرده است.

نگاه به انسان و تعریف سهروردی از انسان به عنوان سالک و رونده به جای «حیوان ناطق» در تمام کتاب مد نظر بوده و انتخاب حکایات تمثیلی در این کتاب نیز به همین منظور بوده است، یعنی رسالة فی حاله‌ الطفولیّه، عقل سرخ، صفیر سیمرغ و قصة غربت غربیه در تمامی این حکایات، انسان به عنوان سالک و رونده و علم جو و قابل تربیت معرفی می‌شود.

سهروردی نیز مانند ابن‌سینا معتقد است که فلسفه را باید از دست نااهلان دور نگاه‌ داشت.

دکتر رضا کوهکن، عضو هیأت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه

هانری کربن در آثار خود از کسی تعریف نکرده ولی در آثار خود به متون دکتر مجتهدی ارجاع داده و از ایشان تعریف هم کرده است.

دکتر مجتهدی قوه خیال را در روش تحقیق بکار گرفته و در بازسازی سیر حیات سهروردی به کار بسته و به نحوی سازگار از این عنصر استفاده کرده‎ است و در واقع با استفاده درست از عنصر تخیل از به کارگیری تخیل اعاده حیثیت کرده‌است.

سهروردی انسان اشراقی را انسان سالک و رونده می‌داند البته نه در جهت افقی و ثابت بلکه به صورت عمودی و رو به کمال.

کاستی‌هایی که در این اثر به چشم می‌خورد این است که اثر به لحاظ منابع به روز نیست و منابع در بعضی موارد لزوما بهترین نیستند. همچنین به لحاظ ویرایش بعضی اغلاط در متن وجود دارد و در برخی موارد در انتخاب عبارات فرانسوی مصالحه شده است.

دکتر منصور هاشمی از ویراستاران کتاب «سهروردی و افکار او»

یکی از جالب‌ترین نکات در مورد این کتاب این است که دکتر مجتهدی بعد از سال‌ها کار در حوزه فلسفه غرب این اثر را در مورد یک فیلسوف ایرانی تهیه کرده‌اند. سهروردی ایرانی‌ترین فیلسوف ایران است و شاید مانند ابن سینا جهانی نباشد اما قطعا ایرانی‌ترین فیلسوف است.

سهرودی میراث‌دار سنت باستان ایران و نوافلاطونیان است. او علاوه بر تبحر در علوم اسلامی و دینی فیلسوف بود و به همین دلیل فلسفه او به شناختش از دین مرتبط است و از آن تاثیر گرفته است.

سهروردی داستان‌های قدیمی ایران را در بطن عرفان جای داده است. او به نوعی تحکیم‌کننده جایگاه زرتشت در ایران بوده و باعث شده تا شارحان وی به کرات از نام زرتشت در آثار خود استفاده کنند و به آن بپردازند.

در اثر دکتر مجتهدی یک نکته برجسته این است که ملاصدرا را همانند بقیه اصل قرار نداده و سهروردی به عنوان یک فیلسوف پرداخته شده و نه یک عارف. در صورتی که تا قبل از این فلاسفه براساس ملاصدرا سنجیده می‌شدند.

در این کتاب همچنین به نوآوری‌های منطقی سهروردی اشاره شده و مرز بین فلسفه و جنبه‌های عقلی تصوف رعایت شده و از این جهت کتاب دارای نکات جدیدی است. در این اثر یک سبک ادبی بسیار زیبا وجود دارد و همچنین عنصر تخیل نیز به کتاب افزوده شده و این نکته به خصوص در لحظات پایانی عمر سهروردی این امر کاملا مشهود است.

سهروردی خود می‌داند که وجود و ماهیت را نمی‌توان تفکیک کرد. درست است که ما صورت و محتوا را تفکیک می‌کنیم ولی در عالم یک پدیده بیشتر نیست و در عالم معنا یک صورت و محتوای پیوسته پدید می‌آید و دکتر مجتهدی به خوبی به آن توجه کرده‌اند.