پایگاه صلح خبر، گروه سیاست – نفیسه عبدالهی: سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران که بر اساس یک دکترین متوازن با سه رهیافت «عزت»، «مصلحت» و «حکمت» استوار است، غالباً با روی‌کار آمدن دولت‌های مختلف تا حدودی تحت‌الشعاع گفتمان دولت حاکم قرار می‌گیرد. طی دهه نود، با افراط در اعتماد به غرب و تفریط در نگاه به شرق، خسارت بزرگی به منافع ملی تحمیل شد و از این رهگذر، سه رهیافت یاد شده به خوبی محقق نشد چراکه این‌ها بخشی از مظاهر عزّت جمهوری اسلامی است که جز با شجاعت و حکمت مدیران جهادی به دست نمی‌آمد.
با روی‌کار آمدن دولت سیزدهم، شاهد نوعی پارادایم شیفت در سیاست خارجی بودیم به‌طوری که تلاش شد ضعف ارتباط با شرق، برطرف و استفاده از ظرفیت‌های مغفول‌مانده احیا شود. تعمیق ارتباط با چین و روسیه، تقویت روابط با عراق، ترکیه، آذربایجان، احیای روابط با عربستان، امارات، مصر، بحرین و… در همین راستا قابل ارزیابی است. همچنان‌که رهبر معظم انقلاب اسلامی در سخنان نوروزی سال گذشته خود در حرم رضوی به این مهم اشاره و بیان داشتند: «در حوزه روابط خارجی هم تلاش دشمنان برای انزوای ایران شکست خورده و جمهوری اسلامی با محکم کردن صد درصدی روابط خود با آسیا، از این پس نیز به گسترش ارتباطات سیاسی، اقتصادی، علمی و فنی با کشورهای مهم این منطقه ادامه خواهد داد.»
اما آن‌چه مهم است این‌که ایران، ارتباط با غرب را از دستور کار خارج نکرده و در راستای همان دکترین متوازن به‌دنبال پیگیری آن است. تلاش برای احیای برجام، مهم‌ترین وجه تلاش جمهوری اسلامی ایران برای ادامه روابط با غرب است.
برخلاف شرق که به ارتباط بُرد-بُرد به معنی واقعی کلمه معتقد هستند، اما غرب غالباً به بازی حاصل‌جمع‌صفر علاقه‌مند است و تلاش دارد به‌صورت یک‌طرفه از ارتباط با ایران بهره‌مند شود. نوع مواجهه غرب با برجام، گواه گویایی بر این مدعاست. البته موضع رژیم آمریکا در قبال کشورمان تقریباً ثابت بوده و پس از انقلاب از هر کوششی برای سنگ‌اندازی در مسیر ملت ایران دریغ نکرده است.
سیاست خارجی دولت چهاردهم
با روی کار آمدن دولت چهاردهم و با نگاهی به دیدگاه‌های رئیس جمهور در دوران تبلیغات انتخاباتی و همچنین اظهارات وزیر امور خارجه حکایت از رویکرد وزارت امور خارجه به سیاست خارجی فراگیر، فعال و اثرگذار دارد و این سیاست با الهام از فرمایش رهبر معظم انقلاب در جلسه تنفیذ حکم رئیس‌جمهوری چنین عنوان شد: «در برابر امواج و حوادث جهانی و منطقه‌ای سیاست خارجی باید فعال و اثرگذار باشد و نه منفعل…».
دستاورد مهم دولت سیزدهم می‌تواند در مسیر پیشبرد اهداف وزارت امور خارجه کمک کننده باشد و نشان دهد عملکرد بر اساس بهره‌گیری از خرد جمعی به چه میزان مؤثر است. ارتقای سطح روابط با همسایگان و کشورهای مسلمان از اصول مورد تأکید رهبر معظم انقلاب در تنظیم سیاست‌های کلی نظام است که در دولت سیزدهم به آن تأکید بیشتری شد.
دیپلماسی همسایگی دولت سیزدهم را ادامه می‌دهیم / دنبال مدیریت تخاصم با آمریکا هستیم نه رفع آن
«سید عباس عراقچی» وزیر امور خارجه در گفت‌وگویی اعلام کرد که تأمین منافع ملی، امنیت ملی، عزت ملی سه مأموریت عمده وزارت امور خارجه است که همه فعالیت‌های وزارت امور خارجه و سیاست خارجی ما در ذیل یکی از این سه قرار خواهد گرفت.
عراقچی در تشریح مأموریت اول گفت: ما دنبال این هستیم که منافع ملی کشور را تأمین کنیم، عمدتاً هم این منافع منافع اقتصادی است ولی غیر از اقتصاد هم منافع دیگری متصور هستیم.
وزیر امور خارجه ادامه داد: مأموریت دوم ما کمک به امنیت ملی کشور است، تحکیم امنیت ملی کمک به قدرت بازدارندگی کشور از طریق دیپلماسی است و مأموریت سوم بالا بردن عزت و حیثیت کشور و تأمین منزلت بین‌المللی برای کشور و سربلندی ایران و ایرانی است.
وی در تشریح اولویت‌های وزارت امور خارجه اظهار داشت: اولویت اول، همسایگان هستند. منطقه پیرامونی ما سرشار از فرصت‌های زیاد است؛ هم در حوزه منافع ملی هم حوزه امنیت ملی و حرکتی که در دوره دولت شهید آیت الله رئیسی شروع شده با قوت ادامه می‌یابد.

وزیر امور خارجه در توضیح اولویت دوم و سوم گفت: اولویت دوم گسترش میدان دیپلماسی به حوزه‌های آفریقا، آمریکای لاتین شرق آسیا و دیگر مناطقی است که شاید کمتر به آن‌ها توجه شده است. در این مناطق هم فرصت‌های بسیار زیادی وجود دارد که قابل بهره‌برداری برای ماست. اولویت سوم نیز کشورهایی هستند که در زمان سختی‌ها کنار جمهوری اسلامی بودند و در حوزه تحریم‌ها به ما کمک کردند و امروز روابط بسیار ویژه با آن‌ها داریم. به طور مشخص چین و روسیه و کشورهای دیگری که کشورهای دوست ما در زمان سختی بودند، ما روابط با این‌ها را مستحکم خواهیم کرد و با قوت بیشتری ادامه خواهیم داد.
وی بیان کرد: اولویت بعدی، قدرت‌های نوظهور هستند که در عرصه بین‌المللی ایفای نقش می‌کنند، کشورهایی مثل هند، آفریقای جنوبی، برزیل و تا حدی ترکیه و کشورهای دیگری که به عنوان اقتصادهای نوظهور یا قدرت‌های نوظهور شناخته می‌شوند.
عراقچی در ادامه تاکید کرد: بعد از این‌ها کشورهایی هستند که در حقیقت فعلاً در اولویت ما نیستند مانند کشورهای اروپایی؛ چرا که روابط ما با کشورهای اروپایی در سال‌های اخیر فراز و نشیب زیادی داشته است. آن‌ها نسبت به ما سیاست‌های نادرست و بعضاً خصمانه‌ای را اتخاذ کردند. ما با این‌ها یک تعامل عزتمندانه و فرصت‌محور و بر اساس احترام متقابل و از موضع برابر خواهیم داشت.
دیپلمات ارشد کشورمان تاکید کرد: ما به دنبال رفع تخاصم با آمریکا و رفع تنش‌ها با آمریکا نیستیم. چون خیلی از این تنش‌های ناشی از یک سری اختلاف دیدگاه‌های مبنایی هست و اصولاً فایده‌ای بر آن متصور نیست. ما به دنبال مدیریت تخاصم هستیم.
ریل گذاری جدید
به تعبیر وزیر امور خارجه کشورمان سیاست خارجی دولت چهاردهم خلاصه می‌شود در «بسترسازی برای افزایش ثروت، قدرت و منزلت جمهوری اسلامی ایران».
بنظر می‌رسد دستگاه سیاست خارجی با استفاده از تجربیاتی که از گذشته کسب کرده و همچنین با توجه به بیانات و توصیه‌های رهبر انقلاب و استفاده از ابزارهای عینی و عقلانی‌تر در مسیر جدید قرار گرفته که در این مسیر می‌تواند مذاکرات عزتمندانه و همچنین خنثی سازی تحریم‌ها نیز وجود داشته باشد.
بنابراین برنامه‌ها و فعالیت‌های دستگاه دیپلماسی باید اثربخش و معطوف به پیشرفت و نتیجه باشند، لذا لازم است برنامه‌ها و روش‌های اتخاذ شده در تمامی موارد ذکر شده، منتج به نتایج عملی و پیش برنده باشند، لذا برنامه‌های اجرایی، کارکردها و رویکردها باید بتواند گره‌های سیاست خارجی کشور را بگشاید.