شنبلیله یا شنبلید (نام علمی: Trigonella foenum-graecum) گیاهی است از تیره باقلائیان (Fabaceae) و به همین دلیل توانایی هم‌زیستی با باکتری‌های تثبیت کننده ازت را داشته و می‌تواند بخش زیادی از از نیتروزن مورد استفاده خود را تولید کند.شنبلیله گیاهی است علفی به ارتفاع ۱۰ تا ۵۰ سانتیمتر با گلهایی منفرد و به رنگ روشن که رنگ میوه‌های آن زرد تا قهوه‌ای است.این گیاه بومی ایران بوده و در بیشتر نواحی ایران از جمله آذربایجان، اصفهان، فارس، خراسان، سمنان و دامغان می‌روید و به عنوان سبزی خوراکی کاشته شده و مصرف می‌شود.
علاوه بر برگ‌های سبز گیاه شنبلیله، دانه آن نیز سرشار از مواد مغذی می‌باشد و ارزش غذایی بالایی دارد.

شنبلیله گیاهی است که عموما در نواحی اطراف دریای مدیترانه و جنوب آسیا رشد می‌کند و در کشورهای هند، چین، پاکستان، ایتالیا، مصر، یونان و … به وفور یافت می‌شود. همچنین از گیاهان بومی کشور ایران به شمار می‌آید. لازم به ذکر است که علاوه بر برگ‌های سبز گیاه شنبلیله، دانه شنبلیله نیز سرشار از مواد مغذی می‌باشد و ارزش غذایی بالایی دارد. این گیاه سرشار از مواد معدنی چون: مس، پتاسیم، کلسیم، آهن، سلنیوم، روی، منگنز و منیزیم می‌باشد و از نظر ویتامینی نیز دارای انواع ویتامین‌های گروه B مانند تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین، پیریدوکسین، فولیک اسید و نیز ویتامین A و C می‌باشد. علاوه بر موارد ذکرشده، دانه‌های این گیاه سرشار از پروتئین، لیزین، تریپتوفان، استروئید ساپونین و دیوسژنین (ترکیبی که خواص شبه استروژنی دارد) می‌باشد.

شنبلیله برای بهبود قند خون از قدیم‌الایام شناخته شده است
شنبلیله؛ گیاهی سرشار از فیبر محلول
مطالعات نشان می‌دهد افرادی که 56 گرم دانه شنبلیله را هر روز مصرف می‌کنند، بعد از 24 هفته سطح کلسترول خونشان به طور چشمگیری کاهش می‌یابد و 25 درصد ریسک ابتلا به حملات قلبی در ایشان کمتر می‌شود. علت این مسئله وجود مقادیر فراوانی فیبرهای محلول مانند همی‌سلولز، ساپونین، موسیلاژ، تانن و پکتین می‌باشد. این فیبرها باعث می‌شوند که جذب دوباره نمک‌های صفراوی از کولون محدود شود، در نتیجه این نمک‌ها از بدن دفع شوند. با توجه به اینکه کلسترول پیش‌ساز نمک‌های صفراوی می‌باشد، با افزایش دفع نمک‌های صفراوی، کلسترول جذب‌شده از روده‌ها صرف تولید نمک‌های صفراوی می‌شود و در نتیجه کلسترولی که وارد خون می‌شود، کاهش می‌یابد. همین عامل باعث می‌شود تا شنبلیله به عنوان گیاه کاهنده کلسترول معرفی شود. همچنین این فیبرها با سموم مختلف در روده ترکیب می‌شوند و از جذب آن‌ها جلوگیری می‌کنند. از عملکردهای دیگر این فیبرها محافظت از ماهیچه‌های کولونی در برابر سرطان می‌باشد.
بهترین درمان طبیعی برای مشکلات پوستی مانند اگزما، جوش، خراش، زخم‌ها، سوختگی، مشکلات پوستی ناشی از نقرس و نیز ضخیم و پرپشت شدن موها، استفاده موضعی از پودر دانه شنبلیله می‌باشد

در استعمال خارجی برای شستشوی زخم ها و جوش های پوستی استفاده می شود.
اثرات ضد دیابت شنبلیله و دانه شنبلیله
شنبلیله برای بهبود قند خون از قدیم‌الایام شناخته شده است. از دیگر اثرات آن بهبود کلسترول بالا می‌باشد. شنبلیله برای افراد دیابتی که از کلسترول بالا نیز در رنج هستند، یک تیر با دو نشان است. مطالعات متعدد نشان می‌دهد مصرف روزانه 500 میلی‌گرم شنبلیله، تری‌گلیسرید و کلسترول را کاهش و HDL که کلسترول خوب می‌باشد را افزایش می‌دهد.

وجود اسیدآمینه هیدروکسی ایزولوسین در دانه شنبلیله از علل دیگر معروف بودن این گیاه به عنوان گیاهی ضددیابت است؛ زیرا هیدروکسی ایزولوسین باعث تسریع ترشح انسولین می‌شود. این عامل در کنار اثر کاهندگی قند خون که به وسیله فیبرهای موجود در شنبلیله القا می‌شود، باعث کنترل قند خون و اثرات ضد دیابتی این گیاه می‌گردد.

دانه شنبلیله و درمان سوزش سر دل
دانه شنبلیله از مقادیر فراوانی موسیلاژ تشکیل شده است که التهاب روده و معده را به وسیله پوشاندن جدار معده و روده کاهش می‌دهد. افزودن 1 قاشق چای‌خوری دانه شنبلیله به غذاها برای رفع سوزش سر دل و رفلاکس توصیه می‌شود. پیشنهاد دیگر حل کردن یک قاشق چای‌خوری از پودر دانه شنبلیله در آب یا آب میوه قبل از وعده غذایی می‌باشد. همچنین این گیاه خاصیت هضم‌کنندگی و ملین دارد و در بسیاری از داروهای گیاهی به عنوان laxative (ملین) استفاده می‌شود.

پوست سالم، مویی پرپشت با دانه شنبلیله
بهترین درمان طبیعی برای مشکلات پوستی مانند اگزما، جوش، خراش، زخم‌ها، سوختگی، مشکلات پوستی ناشی از نقرس و نیز ضخیم و پرپشت شدن موها، استفاده موضعی از پودر دانه شنبلیله می‌باشد. برای این منظور لازم است پودر دانه شنبلیله را با آب داغ مخلوط نمایید و سطح آسیب‌دیده پوستی و یا مو را با این مخلوط بپوشانید.

چگونگی کنترل تب به وسیله گیاه شنبلیله
گیاه شنبلیله به عنوان یک گیاه تب بر شناسایی شده است. بهترین حالت، مصرف دانه شنبلیله به همراه لیمو و عسل در زمان بیماری است. برای این منظور 1-2 قاشق چایخوری دانه شنبلیله را 3 مرتبه در روز به همراه چای سبز دم کنید و بعد از آن به همراه 1 قاشق چایخوری عسل و کمی آب لیموترش تازه میل نمایید.
سایر اثرات درمانی گیاه شنبلیله
1. به منظور افزایش اشتها در افرادی که دچار بی‌اشتهایی در نتیجه بیماری و یا سایر عوامل هستند.

2. در زمینه کنترل بیماری‌های کلیوی و محافظت از کبد در برابر اثرات مخرب الکل و داروها

3. بهبود علائم ناشی از بیماری بری‌بری (کمبود ویتامین B) مانند زخم‌های دهانی، شکاف لب‌ها، زخم‌های مخاطی و …

4. کاهش رشد سلول‌های سرطان سینه و نیز سلول‌های معیوب خونی در لوسمی در ازای مصرف 400 میلی‌گرم در روز طی 1-3 وعده

5. بهبود گلو درد و سرفه‌های مزمن
6. تسکین دردهای عضلانی و بیماری‌های التهاب مفصلی

7. درمان سردردهای میگرنی
8. بهبود التهاب معده و روده

9. اثرات آنتی‌اکسیدانی برای پیشگیری از سرطان‌ها
10. برطرف‌کننده مشکلات جنسی در مردان

11. افزایش تولید شیر در مادران شیرده
12. تسریع روند زایمان

13. افزایش میل جنسی
14. بهبود بیماری‌های قلبی و نیز زوال عقل

اثرات جانبی
1. یکی از اثرات جانبی متداول تهوع می‌باشد که با مصرف بیش از 100 گرم در روز احتمال تهوع افزایش می‌یابد. به این منظور روزانه کمتر از 8 گرم از این گیاه توصیه می‌شود. گازهای روده‌ای و اسهال نیز در برخی افراد گزارش شده است.

2. در صورت حساسیت پوستی به این گیاه، از درمان‌های موضعی بر روی پوست اجتناب کنید؛ زیرا منجر به التهاب و راش‌های پوستی می‌شود.

3. در صورت مصرف طولانی مدت ممکن است، در عرق و ادرار بوی شربت افرا ایجاد شود.

مطالعات نشان می‌دهد افرادی که 56 گرم دانه شنبلیله را هر روز مصرف می‌کنند، بعد از 24 هفته سطح کلسترول خونشان به طور چشمگیری کاهش می‌یابد و 25 درصد ریسک ابتلا به حملات قلبی در ایشان کمتر می‌شود.

گیاه شنبلیله به عنوان یک گیاه تب بر شناسایی شده است
تداخل شنبلیله با داروها
نکته مهم در مورد مصرف این گیاه بالاخص برای اهداف درمانی که لازم است دز بالایی از این گیاه مصرف شود، این است که حتماً در این حالت، گیاه شنبلیله با فاصله 2 ساعت قبل یا بعد از دارو استفاده شود؛ زیرا به علت دارا بودن فیبرهای موسیلاژی، در جذب بسیاری از داروها تداخل ایجاد می‌کند. همچنین در صورت مصرف هر یک از داروهای زیر، در زمینه مصرف دزهای بالای گیاه شنبلیله و فرآورده‌های دارویی مشتق از آن با پزشک خود مشورت نمایید:

1. داروی گلیپیزید و سایر داروهای ضد دیابتی: اثر این داروها به وسیله شنبلیله افزایش می‌یابد و مصرف همزمان آن‌ها منجر به افت شدید قند خون می‌شود.

2. انسولین: شنبلیله قند خون را کاهش می‌دهد و در صورت مصرف شنبلیله دوز انسولین باید تنظیم شود.

3. هپارین، وارفارین و سایر داروهای ضد انعقادی: به دلیل ترکیبات کومارینی موجود در شنبلیله، در صورت مصرف همزمان شنبلیله با این داروها احتمال خونریزی افزایش می‌یابد.

4. داروهای مهارکننده آنزیم منوآمین‌اکسیداز مانند فنلزین و ترانیل سیپرومین: به دلیل دارا بودن آمین در شنبلیله، مصرف همزمان آن با این داروها منجر به افزایش ضربان قلب، سردرد، درد قفسه سینه و … می‌شود.

موارد احتیاط در مصرف شنبلیله
1. شنبلیله هم خانواده با بادام‌زمینی می‌باشد. اگر به بادام‌زمینی حساسیت داشته باشید، احتمال حساس بودن شما به شنبلیله هم وجود دارد.

2. شنبلیله سطح قند خون را کاهش می‌دهد و استفاده از دزهایی بیشتر از مقادیر توصیه‌شده باعث افت شدید قند خون می‌شود. اگر مبتلا به دیابت می‌باشید با احتیاط و با فاصله از انسولین و داروهای خود از این گیاه استفاده کنید.

3. این گیاه به عنوان درمان طبیعی برای آسم شناخته شده است؛ اما تنفس پودر آن باعث آسم و علائم آلرژی در افراد می‌شود.

شنبلیله، گیاهی مناسب برای زنان و مردان
شنبلیله، منع مصرف در زمان بارداری
در طی بارداری مصرف دزهای بالای شنبلیله به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. مطالعات متعدد بر روی زنان باردار نشان می‌دهد مصرف شنبلیله باعث بروز دردهای زایمانی در مادران می‌شود و انقباضات رحمی را افزایش می‌دهد. در نتیجه احتمال سقط بیشتر می‌شود. از این رو برای مصرف آن در دوران بارداری باید با احتیاط رفتار نمود.

سهولت زایمان با عصاره گیاه شنبلیله
همان طور که گفته شد شنبلیله دردهای زایمانی را تشدید می‌کند و منجر به انقباض در ناحیه رحم می‌شود. در نتیجه زایمان طبیعی را برای افراد تسهیل می‌کند. به همین علت در هنگام زایمان مصرف دزهای بالای شنبلیله به منظور القای زایمان طبیعی و آسان توصیه می‌شود.

افزایش شیردهی با کمک شنبلیله
شنبلیله گیاهی سرشار از تستوفن می‌باشد که باعث افزایش سطح پرولاکتین در بدن مادران شیرده می‌شود و ترشح شیر را تسهیل می‌کند. بعد از 24 الی 72 ساعت پس از مصرف این گیاه، اثرات افزایش شیر در مادران به طور کامل مشهود است. روغنی که از دانه‌های این گیاه استخراج شده باشد برای این منظور بسیار مناسب می‌باشد. برای افزایش جریان شیردهی روزی سه مرتبه کپسول 500 میلی‌گرمی شنبلیله توصیه می‌شود. شنبلیله در ترکیب بسیاری از داروهای گیاهی به منظور ایجاد تعادل هورمونی در خانم‌ها، افزایش سایز سینه، افزایش جریان شیردهی و … استفاده می‌شود.

بهبود گرگرفتگی در دوران یائسگی، با شنبلیله
حالت‌های نامطلوب در زمان یائسگی مانند گرگرفتگی بیشتر به علت کاهش سطح هورمون‌های زنانه، مانند استروژن می‌باشد. شنبلیله به دلیل دارا بودن مقادیر فراوانی دیوسژنین که خواص شبه استروژنی دارد، برای بهبود گرگرفتگی در زمان یائسگی توصیه می‌شود.

شنبلیله سابقه طولانی برای درمان بیماری‌های مربوط به ناباروری دارد؛ زیرا  سرشار از هورمون‌های زنانه می‌باشد. فیتوکمیکال‌های موجود در شنبلیله در بدن تبدیل به پیش ساز هورمون‌های جنسی مانند DHEA می‌شوند و عدم تعادل هورمونی در خانم‌ها را برطرف می‌کنند.

درمان پوکی استخوان به وسیله شنبلیله
علت شیوع پوکی استخوان در زنان بعد از سنین یائسگی، کاهش میزان استروژن در بدن می‌باشد؛ زیرا استروژن به جذب کلسیم توسط استخوان‌ها کمک شایانی می‌کند با کاهش یافتن این هورمون، تراکم کلسیم استخوانی کاهش می‌یابد. در نتیجه زمینه برای ابتلا به پوکی استخوان در این سنین در خانم‌ها افزایش می‌یابد. برای بهبود این وضعیت فیتواستروژن ها توصیه می‌شوند که در حقیقت شامل مواد گیاهی سرشار از استروژن می‌باشند و از آن جمله می‌توان به شنبلیله، رازیانه، بذر کتان و … اشاره کرد.

علت درمان ناباروری توسط شنبلیله چیست؟
شنبلیله سابقه طولانی برای درمان بیماری‌های مربوط به ناباروری دارد؛ زیرا سرشار از هورمون‌های زنانه می‌باشد. فیتوکمیکال‌های موجود در شنبلیله در بدن تبدیل به پیش ساز هورمون‌های جنسی مانند DHEA می‌شوند و عدم تعادل هورمونی در خانم‌ها را برطرف می‌کنند. در نتیجه مشکلات ناباروری که مرتبط با هورمون‌های جنسی زنانه می‌باشند را مرتفع می‌نمایند. علاوه بر این، مواد شیمیایی موجود در شنبلیله باعث افزایش میل جنسی نیز می‌گردد.

شنبلیله سرشار از هورمون‌های زنانه است و برای درمان بیماری‌های مربوط به ناباروری می باشد
اثر شنبلیله بر هورمون‌های مردانه
در رابطه با اثر مواد شیمیایی موجود در شنبلیله بر تستوسترون که هورمون مردانه می‌باشد، اختلاف نظر وجود دارد. شنبلیله سرشار از تستوفن می‌باشد که در بدن تبدیل به تستوسترون می‌شود. گفته می‌شود مصرف این گیاه تنها تستوسترون آزاد در بدن را افزایش می‌دهد. از طرفی دیگر تستوفن، باعث افزایش سطح پرولاکتین می‌شود که برای شیردهی در مادران شیرده لازم است و نیز باعث افزایش اندازه سینه می‌گردد که در مردان نامطلوب است. به نظر می‌رسد اثر شنبلیله بر افزایش سطح هورمون‌های زنانه بسیار بیشتر از هورمون‌های مردانه مانند تستوسترون می‌باشد.

افزایش ساخت عضله توسط شنبلیله
بسیاری از مطالعات نشان می‌دهد که شنبلیله میزان تستوسترون را چندان افزایش نمی‌دهد. ولی می‌تواند به عنوان یک مکمل گیاهی باارزش، جایگزین استروئیدهای آنابولیک در ورزشکاران شود. به نظر می‌رسد مواد شیمیایی فعال موجود در شنبلیله بدون افزایش سطح تستوسترون، خود به تنهایی خاصیت آنابولیک دارند و باعث افزایش ساخت عضلات می‌شوند. از دیگر اثرات فیتوکمیکال های موجود در شنبلیله افزایش میل جنسی و قدرت مردانگی در آقایان می‌باشد.

خواص تخم شنبلیله :

قسمتهای مورد استفاده شنبلیله :
تخم شنبلیله: بطور سنتی از آن برای تقویت قوای جنسی استفاده می شد و امروزه در چین برای درمانی ناتوانی جنسی مردان از آن استفاده می شود. بیماران دچار دیابت نیز میتوانند از تخم شنبلیله استفاده کنند.

قسمتهای هوایی: در کشورهای خاورمیانه از قسمتهای برگ و ساقه شنبلیله برای درمان دردهای شکمی استفاده میشود.

بطور سنتی از تخم شنبلیله برای تقویت قوای جنسی استفاده می شد
هشدار:
– از آنجایی که تخم شنبلیله دارای اثرات تحریک کنندگی رحم می باشد، از مصرف آن در دوران بارداری خودداری نمایید. اما از برگ آن میتوان در هنگام زایمان استفاده نمود.

– بیماران دیابتی که از انسولین استفاده می کنند باید قبل از مصرف این گیاه با پزشک خود مشورت نمایند.

طریقه مصرف شنبلیله:
تهیه چای: بر روی یک گرم پودر دانه، یک استکان آب سرد ریخته و حداقل سه ساعت نگه می‌داریم؛ سپس آن را صاف کرده و میل می‌کنیم. از سویی چون محلول تلخ است، می‌توان آن را با کمی عسل، شیرین نمود.

این عمل را می‌توان تا ۵ بار در روز تکرار کرد؛ زیرا مصرف عادی پودر دانه‌ها، تا ۵ گرم در روز مجاز است.

گردآوری : بخش آشپزی بیتوته

منابع : tebyan.net – samimdordaneh