صلح خبر، گروه بین الملل، الناز رحمت نژاد: کریدور زنگزور پس از دیدار نیکول پاشینیان و الهام علی‌اف در کاخ سفید و با میانجی‌گری دونالد ترامپ وارد فاز تازه‌ای شد؛ دو طرف «اعلامیه صلح» و تفاهم‌های تجاری–امنیتی را امضا کردند و مسیر اتصال آذربایجان به نخجوان با عنوان «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی» (TRIPP) در دستور کار قرار گرفت.
ایران تأکید دارد هرگونه خدشه به مرز ایران–ارمنستان و هر تغییر ژئوپلیتیک در قفقاز جنوبی خط قرمز است و نسبت به پیامدهای ترانزیتی و امنیتی این طرح هشدار داده است. هم‌زمان، معاهده صلح هنوز نهایی نشده و دو گره اصلی—حذف نام «قره‌باغ» از قانون اساسی ارمنستان و سازوکار حاکمیت / امنیت کریدور—پابرجاست.
در همین راستا با داریوش صفرنژاد استاد دانشگاه و کارشناس مسائل اوراسیا به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که مشروح آن در ادامه می‌آید؛
موضع رسمی جمهوری اسلامی ایران در قبال کریدور زنگزور که اکنون «مسیر ترامپ» نامیده می‌شود، چیست؟
مقام معظم رهبری در پاییز سال ۱۳۹۹ همزمان با ایام جنگ دوم قره باغ فرمودند: «ما تحت هیچ شرایطی جابجایی مرزها در منطقه شمالی کشور را نمی‌پذیریم. قره باغ جزئی از خاک آذربایجان است و به این کشور تعلق دارد.» حضرت آقا همانطوری که جابجایی مرزها درباره آذربایجان را نپذیرفتند درباره ارمنستان هم همین‌طور است. معظم له در دیدار رسمی که تیر ماه ۱۴۰۱ به شکل دو جانبه با ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان داشتند، مطرح کردند: «مرزهای ما با ارمنستان مرزهای تاریخی است و ما به هیچ وجه جابجایی و حضور بیگانگان در مرزها را نمی‌پذیریم و مسائل منطقه با استفاده از کشورهای خود منطقه باید حل بشود.» در واقع حضرت آقا بزرگ‌ترین سیاستمدار راهبردی امروز هستند. بیانات ایشان حجت کامل است و توسط دولتمردان باید الگو قرار بگیرد. دکتر ولایتی مشاور بین الملل رهبر انقلاب در این‌باره متن مشروح و مبسوطی ارائه دادند که قابل تأمل است.
آیا مداخله خارجی صورت خواهد گرفت؟ تصمیم‌گیری ها با رعایت حاکمیت ملی و تمامیت ارضی جمهوری اسلامی اتخاذ خواهد شد؟
طرح کریدور زنگزور یک طرح ۳۴ ساله آمریکایی صهیونیستی است. از بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق و استقلال جمهوری‌های ارمنستان و آذربایجان به عنوان کشورهای مستقل و با شکل‌گیری بحران قره باغ یک سناتور آمریکایی به نام «پل گوبل» طرحی را برای اتصال سرزمینی و جابجایی مرزها در منطقه قفقاز جنوبی مطرح کرد. این طرح ۷ سطح داشت و به گوبل ۱ تا ۷ شهرت داشت. آمریکایی‌ها از آن تاریخ تا به امروز، با ایستادگی جمهوری اسلامی و روسیه نتوانستند طرح‌های خودشان را اجرا کنند.
آمریکایی‌ها و صهیونیست‌ها به دنبال رعایت حاکمیت ملی و تمامیت ارضی ایران نیستند. قطعاً این‌ها که قرار است از آن سر دنیا بیایند و در این منطقه برای خودشان جای پایی درست کنند، ملاحظه ما را نخواهند کرد و همچنان باید مقاومت و ایستادگی کنیم. نتیجه مقاومت ما این خواهد بود که مداخله خارجی صورت نگیرد. همچنین آذربایجان و ارمنستان باید حق همسایگی ما را رعایت کنند.
ایران چه خط قرمزهایی دارد که نیاز به انعکاس و تبیین برای طرف‌های آذری و ارمنی داشته باشد؟
کریدور زنگزور یک طرح آمریکا، ناتو، اسرائیل و تکفیریها است؛ این‌ها خط قرمز ما محسوب می‌شوند. با گذشت ۳۴ سال از فروپاشی شوروی سابق، طرف‌های ناتو که در رأس آن آمریکا و انگلستان قرار دارند پروژه‌ای به نام «پیشروی ناتو به شرق» دارند. طبیعی است، حضور ناتو و آمریکا در همجواری ایران برای روسیه و دیگران عامل تهدید خواهد بود. همچنین امتداد یافتن رژیم صهیونیستی در این منطقه تهدید بزرگی است. آمریکا و انگلیس در ضلع طرح خاورمیانه بزرگ سعی دارند ۵۶ کشور اسلامی را به واحدهای کوچکی بر پایه قومیت و ناسیونالیسم تبدیل کنند طوری که ۵۶ کشور به بیش از ۲۰۰ کشور کوچک و خرد مبدل بشود. به زعم خودشان می‌خواهند امنیت رژیم جعلی صهیونیستی را پایدار کنند.
باید خط قرمزها واضح و شفاف توسط دست‌اندر کاران به طرف‌های آذری و ارمنی منعکس بشود؛ همچون ۳۴ سال گذشته. برای شکل‌گیری جای پا و اقلیم اجازه داده نشود. دست اندرکاران خارجی کریدور زنگزور به دنبال جاده نیستند بلکه دنبال جای پا می‌گردند. آنها بعد از اینکه جای پای‌شان را محکم کردند قدم‌های دیگر را بر می‌دارند. این تهدید شامل حال ایران نیست، بلکه چین، هند، آسیای میانه، افغانستان، پاکستان و شبه قاره هند را تهدید می‌کند.
این مسیر که قرار است ۹۹ سال توسط یک شرکت آمریکایی اداره بشود، چه پیامدهای احتمالی برای ایران دارد؟
مقرر شده است کنسرسیوم‌هایی از شرکت‌های اروپایی، عبری، آمریکایی، آذربایجانی، ارمنستانی و ترکیه‌ای تشکیل بشود؛ شرکت خصوصی ترامپ هم به چشم می‌خورد. راهبر اصلی کنسرسیوم در پشت پرده ناتو خواهد بود. راهبر میدان نیز آمریکا است. پاشینیان هم تعهد کرده به شکل دفاکتو به مدت ۹۹ سال این سرزمین را به آن‌ها اجاره بدهد؛ ۴۳ کیلومتر در طول و ۵ تا ۱۵ کیلومتر در عرض از زمین تا هوا.
قصد دارند در این منطقه اقلیم سازی کنند. از این منطقه اقلیم سازی شده می‌خواهند به عنوان یک لجستیک برای تجزیه طلبی در ایران بهره ببرند. مرداد سال ۱۴۰۱ کشور «جمهوری ترک زنگزور» را مطرح کردند. با احداث کریدور زنگزور، مرز ایران با ارمنستان، گرجستان، روسیه و دریای سیاه از دست می‌رود. شهریور ۱۴۰۱ همزمان با فتنه زن، زندگی، آزادی مراسم یادبودی در آنکارا پایتخت ترکیه برای «مهسا امینی» گرفتند. در این مراسم از کشور جمهوری ترک زنگزور رونمایی کردند؛ رئیس جمهور آن فردی از تبعه جمهوری آذربایجان، معاون اول رئیس جمهور این کشور یک فرد ایرانی ضدانقلاب خارجی، هیأت دولتی متشکل از ترکیه و جمهوری آذربایجان و ایران بود. از پارلمان ۷۵ نفره کشور مورد اشاره خبر دادند و پرچم آن را نیز رونمایی کردند. این پرچم ترکیبی از پرچم جمهوری آذربایجان و ترکیه و علامت شیر و خورشید بود.
بر اساس این طرح، مرز ایران با ارمنستان، گرجستان، روسیه و دریای سیاه از دست می‌رود. ارمنستان و آذربایجان را ۳۴ سال پیش در صورتی به رسمیت شناختیم که مرزی با آن‌ها داشتیم. اگر قرار است با آن‌ها دیگر مرزی نداشته باشیم در شناسایی خودمان باید تجدید نظر کنیم. همچنین در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی علیه ایران، هواپیماهای اف ۳۵ و اف ۱۶ رژیم صهیونیستی و پهپادهای بلند پرواز هرون هرمس از همین کریدوری که به آن زنگزور می‌گویند، آمدند شهرهای شمال غرب، تهران و کرج را مورد هدف قرار داند.
راهبردهای احتمالی ایران چه خواهد بود؟
«سند هوشمند راهبردی ملی» راهبرد ایران در برابر کریدور زنگزور است که باید تنظیم و تدوین بشود. یک گروه از طرف جمهوری اسلامی ایران مسئول بشوند با آذربایجان، روسیه، ارمنستان، چین، هند و کشورهای منطقه آسیای میانه دیپلماسی کنند تا این کشورها متوجه تهدیدات و توطئه فرا منطقه‌ای بشوند. این مساله در حوزه دیپلماسی دفاعی و دیپلماسی سیاسی باید در دستور کار قرار بگیرد. اقدام راهبرد هم‌پوشان نیز در عرصه افکار عمومی و دولت‌مردان صورت بگیرد.
چه تأثیرات اقتصادی و تجاری برای ایران دارد؟
طرف‌های مقابل زنگزور پوسته اقتصادی را به عنوان لایه اصلی مطرح کردند. در شرایط فعلی ارتباط زمینی جمهوری آذربایجان با نخجوان برقرار است. سی و اندی سال است آذربایجان به صورت رایگان از کانال ایران از مرز بیله سوار تا مرز جلفا نخجوان رفت و آمد می‌کند. از چهار سال پیش بنا به درخواست آذربایجانی‌ها بزرگراهی به نام کریدور ارس از انتهای خاک آذربایجان به ابتدای خاک نخجوان از داخل خاک ایران در حال ساخت است. به همین دلیل مشکل ارتباطی و رفت و آمد بین آذربایجان و نخجوان وجود ندارد.
آذربایجانی‌ها از طریق مسیر دومی هم از طریق گرجستان_ ترکیه به نخجوان دسترسی دارند. زنگزور بیش از آنکه طرح اقتصادی و گذرگاهی باشد طرح ژئوپلیتیک، دفاعی، نظامی، امنیتی و سیاسی است. طرف‌های مقابل اقتصاد را روپوشی برای پیشبرد این طرح قرار داده‌اند. زنگزور باعث انسداد اقتصادی و خفگی ژئوپلیتیک ایران خواهد شد.
طبق آمارها، سالیانه بیش از ۴۷ هزار کامیون از ایران به این منطقه در تردد هستند. اگر هر کامیون دو نفر حساب شود، حدود ۱۰۰ هزار نفر دچار مشکل می‌شوند. ممکن است کنسرسیوم‌ها به این نتیجه برسند که اقلامی که کامیون‌ها حمل می‌کنند، تحریم هستند، به ارمنستان و آذربایجان اعتراض می‌کنیم و این اعتراض به جایی نمی‌رسد! آن‌ها می‌گویند که مدیریت با شرکت آمریکایی است. با از دست رفتن این مرز، بازیگری اقتصادی ایران در اتحادیه اوراسیا از دست خواهد رفت.
ارمنستان در حال برگزاری مانور نظامی ۱۰ روزه با آمریکا است. هدف از برگزاری این مانور نظامی چیست؟
بله. ارمنستان در حال برگزاری مانور نظامی ۱۰ روزه با آمریکا است. هدف از برگزاری این مانور نظامی این است که پایگاه نظامی روس‌ها در ارمنستان را تعطیل کند و از «پیمان امنیت دسته جمعی» بیرون بیاید تا مسیر عضویت در ناتو برایش هموار بشود. ارمنستان سعی دارد عضویتش در اتحادیه اروپا را هم هموار کند.
در طراحی‌ها و تفاهم‌هایی هم که طی ۲ سال گفت‌وگو بین ارمنستان و آذربایجان انجام شده، روسیه را حذف کردند، به ویژه در ۴ دیدار آخری که در سال ۱۴۰۴ بوده؛ ۲۶ اردیبهشت در تیرانا آلبانی، ۳۰ خرداد در استانبول ترکیه، ۱۹ تیر در ابوظبی امارات و ۱۸ مرداد در کاخ سفید.
قرار است بعد از اینکه قرارداد جامع صلح مابین آذربایجان و ارمنستان منعقد شد و مانع اصلی یعنی قره باغ از متن قانون اساسی ارمنستان حذف شد، زمینه الحاق آذربایجان و ارمنستان به صورت همزمان در ناتو فراهم بشود. ناتو امنیت و حفاظت کریدور زنگزور را بر عهده خواهد گرفت که برای ایران و روسیه و چین و کشورهای آسیای میانه یک خط قرمز است.
چرا ترکیه نقش پررنگی دارد؟
بعد از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی سابق، سازمان نظامی مقابل ناتو سازمان ورشو بود. سازمان ورشو که با حضور اجرایی بلوک شرق سابق فرو پاشید، ناتو برای اینکه از تشکیل یک سازمان نظامی جدید جلوگیری کند تشکیلاتی به نام «طرح مشارکت صلح ناتو» در کنار ناتو تأسیس کرد. تمامی کشورهای جهان جدید التاسیس و کشورهای جهان به جامانده از بلوک شرق را عضو این ساختار کرد تا به مرور به استاندارد برسند و عضو سازمان اصلی ناتو بشوند. روسیه هم عضو این ساختار طرح مشارکت صلح است. پروژه‌ای به نام پیشروی ناتو به شرق طراحی شد. سالیان سال است فرماندهی جنوب شرق ناتو در ترکیه مستقر است به همین دلیل بازیگری ترکیه پررنگ است.