به گزارش صلح خبر، روز جمعه ۳۱ تیرماه سالجاری، جاری شدن سیل تابستانی در رودخانه رودبال که از سه شهرستان نی‌ریز، استهبان و داراب در شرق استان فارس عبور می‌کند، حادثه ساز شد، حادثه‌ای که تا کنون منجر به مرگ دست‌کم ۲۲ تن شده و دو کودک نیز همچنان مفقودند. هم‌نشینی واژه‌های سیل در کنار نام استان فارس تداعی‌کننده خاطرات تلخ سیل پنجم فروردین‌ماه ۱۳۹۸ است. در کنار این تشابهات اما، تفاوتی پررنگ میان سیل امسال و سیل سه سال پیش وجود دارد. سیلی که اخیرا شرق استان فارس را درگیر کرد، در اخرین روز تیرماه یا درواقع در میانه فصل گرما رخ داده است. این در شرایطی است که در اذهان عمومی واژه سیل، با آب‌وهوای ناپایدار و فصول پربارش بهار و پاییز گره خورده است.
وقوع این حادثه ناگهانی اما با سوالات زیادی همراه است، سوالاتی که شاید پاسخ به آن بتواند بر تجربیات مقابله‌ای با سیل بیفزاید و البته مردم را نیز به این باور برساند که سیل ممکن است تحت هر شرایطی و در هر فصلی رخ داده و باید هشدارها را جدی بگیرند.
کسی باورش نمی‌شد که در هوای آفتابی سیل بیاید
اولین پرسش این است که آیا وقوع سیل اخیر پیش‌بینی شده یا هشداری نسبت به آن داده شده بود، یا خیر. محمد حسن نامی، رییس سازمان مدیریت بحران کشور، معتقد است که سیل پیش‌بینی شده و حتی نسبت به وقوع آن هشدار هم داده شده بود، اما افرادی که آنجا بودند به دلیل آفتابی بودن هوا آن را جدی نگرفته و در واقع باور نکرده بودند که ممکن است در هوای آفتابی سیلی بیاید.
او در گفت‌وگو با صلح خبر درباره جزئیات سیل اخیر در شرق استان فارس گفت: «این منطقه دارای دره‌ای زیبا و سرسبزاست که در فصل گرما به تفرجگاه و محل تفریح مردم بدل می‌شود. در روز جمعه، ۳۱ تیرماهف حدود ۲۰۰۰ تا ۲۲۰۰ نفر در رودخانه واقع در این دره حضور داشتند. هنگامی که هشدار وقوع سیل صادر شد، هیچ اثری از بارش باران در محل حادثه دیده نمی‌شد و طبیعی بود که مردم به این هشدار توجه نکنند. در واقع مردم باور نمی‌کردند که ممکن است در چنین شرایطی سیل رخ دهد، در حالی که در بالادست رودخانه باران شدید باریده و منجر به جاری شدن سیلاب شده بود و در عرض کمتر از نیم ساعت به منطقه‌ای رسید که هیچ اثری از بارش باران در آن وجود نداشت.»
وی درباره لزوم توجه به هشدارهای هواشناسی پیش از وقوع حادثه و بحران احتمالی نیز گفت: «توصیه من به همه مردم این است که به علت تغییرات اقلیمی همواره این حدس و گمان را داشته باشند که وقتی هواشناسی احتمال باران را داده و نسبت به آن هشدار هم می‌دهد، داخل رودخانه و دریاچه‌ها نباشند. اگر مردم منطقه در لحظه وارد نمی‌شدند و مردم در شورایاری و دهیاری کمک نمی‌کردند تلفات ما چندین برابر بیشتر شده بود. با کمک مردم حدود ۵۴ نفر از آب نجات پیدا کردند. همه افرادی که جان خود را از دست دادند نیز داخل رودخانه بودند.»
ضرورت رتبه‌بندی رودخانه‌های دارای شیب زیاد
رئیس سازمان مدیریت بحران کشور با اشاره به تاثیر ویژگی‌های طبیعی منطقه در بروز این حادثه گفت: «شیب بیش از ۲۵ درجه ای موجود در محل حادثه سبب شد تا سیل سرعت بگیرد و با سرعت بیشتری وارد محل حادثه شود. این موضوع ضرورت گریدبندی یا همان رتبه‌بندی رودخانه در آینده را به ما گوشزد می‌کند، موضوعی که باید در دستورکار قرار بگیرد.»
نامی درباره اینکه آیا این سیلاب پیش‌بینی و بابت وقوع آن هشدار داده شده بود، نیز گفت: «در این خصوص پیش‌بینی‌های لازم انجام شده و اطلاع‌رسانی توسط دهیاری‌ها و مردم محلی انجام شد، اما متاسفانه در مواردی با بی‌توجهی مردم به هشدارهای مربوط همراه شد. در مدت زمانی کوتاه در این منطقه بارندگی شدیدی اتفاق افتاد و سیلابی به طول حدود ۴۵ تا ۴۷ کیلومتر جاری شد. همانطور که اشاره کردم بررسی‌ها نشان داد که در محل وقوع سیل هوا آفتابی بود و حتی باران نیز نباریده بود و به همین دلیل پس از صدور هشدار کسی باور نمی‌کرد که سیل اتفاق می‌افتد.»
رئیس سازمان مدیریت بحران کشور ادامه داد: «طبق بررسی‌های ما قصوری در این حادثه نبود. ما این موضوع را بررسی کردیم، متاسفانه با توجه به شرایط آب و هوایی مردم باور نمی‌کردند که ممکن است چنین سیلی رخ دهد و به همین دلیل نیز علیرغم اعلام هشدار، توجهی به آن نکردند. شواهد حاکی از آن است که در سال‌های ۱۳۶۵ و ۱۳۸۸ نیز سیلاب‌هایی در این منطقه رخ داده بود که البته خسارت جانی نداشته است.»
بیشتر بخوانید: آخرین وضعیت مناطق سیل زده در شرق استان فارس
بارندگی تابستانی در جنوب و جنوب شرق کشور قابل انتظار است
پرسش دیگر این چرایی وقوع سیل در فصل گرما و بی‌تفاوتی مردم به هشدارهاست، فاطمه فلاحتی، مدیر گروه مخاطرات هیدرولوژیکی پژوهشکده سوانح طبیعی در گفت‌وگو با صلح خبر درباره دلایل وقوع سیل در فصول گرم سال و بی‌تفاوتی مردم به هشدارها گفت: «وقوع سیل در این لحظه و در این فصل در جنوب کشور اصلا غیرقابل انتظار نیست. بارش‌هایی که در نیمه جنوبی و شرق کشور رخ می‌دهد، برخلاف بارش‌های مناطق شمالی، غربی و شمال غربی کشور اغلب در فصل تابستان است که به عنوان بارش های مونسون شناخته می‌شود. شدت و ضعف این بارش‌ها متفاوت است و به تبع آن پیامدهایی که به همراه دارد نیز متفاوت خواهد بود. پدیدارشدن سامانه بارشی در فصل تابستان در جنوب و جنوب شرق کشور قابل انتظار است.»
وی ادامه داد: «به طور کلی شرایط جوی و اقلیمی تحت تاثیر عوامل مختلفی است. در واقع برهم‌کنش جو، اقیانوس و خشکی در کنار جنس زمینی که بارش را دریافت می‌کند، مقدار و میزان بارش سبب می‌شود تا بررسی این پدیده‌ها پیچیده باشد. همچنین مساحت زمینی که با بارش و سیل احتمالی روبه‌رو می‌شود، توپوگرافی آن و نوع، عمق و نفوذپذیری خاک و پوشش گیاهی نیز در وقوع حادثه ای مانند سیل دخیل هستند. در سال‌های اخیر سطح سفره‌های آب زیرزمینی ما نیز دچار تغییر شده است که این موضوع نیزدر بروز حادثه موثر است.»
ضرورت افزایش دقت پیش‌بینی‌ها
فلاحتی با اشاره به اهمیت هشدارهای سریع و دقیق برای پیشگیری از بحران گفت: «مسئله ای که مهم و قابل توجه است، این است که پیش‌بینی‌ها در این زمینه اغلب دقیق نیستند. ما در قسمت پایش وهشدار به دنبال این هستیم که به دقیق‌ترین پیش‌بینی دسترسی پیدا کنیم. این امر مستلزم ادواتی هست که هنوز از آن‌ها بی‌بهره‌ایم. ما همچنین فاقد مراکزی هستیم که بتوانند این داده‌ها را مرتبا پردازش کنند و تحلیل‌های دقیق و صحیح با حجم بالا را انجام دهند. این موضوع زمانی اهمیت دوچندان پیدا می‌کند که در سیل و تحلیل آن ویژگی‌های خاصی نیز وارد می‌شود و کار پیش‌بینی ان را مشکل می‌کند. ما باید از تصاویر ماهواره‌ای نیز استفاده کنیم که امکان استفاده از آن‌ها برای ما فراهم است.»
خبر پیشنهادی: زنگ‌ها برای که به صدا درمی‌آیند؟!
وی با تاکید بر اهمیت مدیریت جامع آب گفت: «چیزی که اهمیت دارد این است که بتوانیم مدیریت جامع آب را اجرا کنیم. این نکته‌ای است که در کنترل سیل باید به آن دقت کنیم. اقداماتی نظیر آبخیزداری، آبخوان داری و احداث سیل‌بند بر اساس ویژگی‌های شهرستان یا منطقه و احداث پل‌ها و تاسیسات خاص می‌تواند در کنترل سیل احتمالی موثر باشد. مکان‌یابی و نحوه اجرای این اقدامات پس از مطالعه محل به دست می‌آید. پس از شناخت منطقه می‌توان با برنامه‌های مدون ریسک سیلاب را کاهش داد و کنترل کرد.»
ضرورت آشکارسازی مناطق دارای احتمال سیل
فلاحتی در ادامه گفت: «پتانسیل‌یابی مناطق مولد سیل باید در دستور کار ما قرار گیرد. این اقدام به ما کمک می‌کند تا بتوانیم اولویت بندی کنیم. برای مثال در منطقه‌ای که سیل اخیر در استان فارس رخ داد، هوا گرم است و مردم در تفرجگاهی آب‌وهوایی مناسب و رودخانه‌ای دائمی دارد جمع می‌شوند. لذا این منطقه ریسک وقوع سیلاب را در خود حمل می‌کند. مهم این است که ما هنگام اطلاع از سامانه خطری که وارد محیط می‌شود بتوانیم هشدار به‌موقع، سریع و وسیع را به مردم منتقل کنیم. در فیلم‌های منتشر شده از این سیلاب، افراد می‌بینند که سیل راه افتاده اما هنوز حتی از خودروی خود پیاده نمی‌شوند. مردم باید محلی که پتانسیل سیل را دارد بشناسند و این مناطق به وسیله تابلوها و راهنماهایی که در محل نصب می‌شود، آشکار سازی شود تا بدانند که حتی در تابستان نیز امکان وقوع سیل وجود دارد. آموزش وسیع آموزشی است که مردم عام نیز از آن مطلع شوند.»
وقوع سیل‌های مشابه سیل استان فارس دور از انتظار نیست
مرتضی اکبرپور، کارشناس ارشد مدیریت بحران، در گفت‌وگو با صلح خبر، با اشاره به علل وقوع این سیل در میانه فصل گرما گفت: «با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی کشور و تغییر اقلیم، چنین پدیده‌ای دور از ذهن نیست. بارش رگباری در دامنه کوه‌ها در فصل گرما باعث وقوع سیل می‌شود که رخدادی تکراری است. در سال ۷۳ و ۷۴ نیز در استان گلستان حد فاصل ۱۸ تا ۲۲ مرداد سیل اتفاق افتاد که با تلفات زیادی نیز همراه بود. این سیل‌ها نهایتا سبب جابجایی روستاها شد. همچنین حدود چهار سال پیش در سیجان کرج نیز در همین فصل بارندگی شدید داشتیم که منجر به وقوع سیل و کشته‌شدن حدود ۱۲ نفر شد.»
وی ادامه داد: «در فصل گرما به علت خشکی زمین و جذب‌نشدن آب، سیلاب‌ها سریعا ایجاد می‌شوند. سیل اخیر در استان فارس نیز پدیده‌ای تکراری بود و نمی‌توان جلوی امثال آن را گرفت. تنها راه موجود این است که مردم حاضر در دامنه کوه‌ها و رودخانه‌ها در زمانی که شرایط جوی نامناسب است به هشدارها توجه کنند و از رودخانه فاصله بگیرند.»
ضرورت استفاده از سامانه هشدار سریع سیل در رودخانه‌ها و مسیل‌ها
معاون پیشین سازمان مدیریت بحران کشور درباره ضعف اطلاع‌رسانی و صدور هشدار برای این حوادث نیز گفت: «یکی از مشکلات دیگر ما این است که در این مناطق سامانه هشدار مناسبی نداریم و غافلگیر می‌شویم. هواشناسی رگبار را پیش‌بینی کرده و درباره آن هشدار هم داده بود اما اینکه در دامنه کوه‌ها چه اتفاقی می‌افتد مستقل از این پیش‌بینی‌هاست. در کشورهای دیگر سامانه‌های هشدار سریع سیل وجود دارد و آن وقت دیگر حادثه غیرمترقبه نیست و می‌توان از اثرات مخرب آن جلوگیری کرد. لازم است این سامانه‌ها در تمامی رودهای کشور با اولویت رودهای دارای سابقه سیل و همچنین مسیل‌ها نصب شود.»
اکبرپور ادامه داد: «باید سیستم‌های هشدار جدید در کشور ما نیز راه اندازی و همچنین به مشکلات زیرساختی مانند ضعف اینترنت و شبکه‌های اطلاع‌رسانی نیز پرداخته شود. اجرای سیستم‌های هشداردهنده تکلیف وزارت نیرو است که باید سامانه‌های هشدار سریع را در بالادست رودخانه‌ها و سدها با همکاری سازمان مدیریت بحران راه اندازی کند. این پروژه‌ای جمعی است که باید با همکاری نهادهایی نظیر صداوسیما، رسانه‌های گروهی، سازمان هواشناسی، استانداری‌ها، وزارت ارتباطات و … اجرایی شود، تا به محض پیش‌بینی وقوع سیل از طریق رسانه‌ها موضوع به مردم اطلاع داده شود.»
در همین زمینه بخوانید: اسامی ۲۰ قربانی حادثه سیل استان فارس اعلام شد
وی اضافه کرد: «رفتار مردم در مقابل این مسائل نیز مهم است که در حال حاضر شکل هدایت‌شده‌ای قرار ندارد. حتی در سیل اخیر نیز مشاهده می‌کنیم که در آخرین لحظات مردم برای خروج خودروی خود از آب درنگ می‌کردند. همچنین بخشداری‌ها و استانداری‌ها باید با همکاری رسانه‌های محلی به افزایش سطح آگاهی درباره سیل کمک کنند. با ایجاد کارگاه‌های آموزشی و شبکه‌های هشدار سریع در مناطق حادثه‌خیز می توان ادعا کرد که در راستای کاهش تلفات انسانی و غیرانسانی گامی برداشته ایم، این نشان می‌دهد که ضرورت آموزش بسیار وجود دارد.»
تجاربی مانند سیل شرق استان فارس که در آخرین روزهای اولین ماه تابستان رخ داد، این واقعیت را به ما گوشزد می‌کند که سیل در هر فصل و آب‌وهوایی می‌تواند ظاهر شود و در چند دقیقه هرچیزی که در مسیر خود می‌بیند بشوید و ببرد. بدون شک تجهیز سامانه های هشدار و افزایش سطح آگاهی عمومی درباره حوادثی مانند سیل تابستانه می‌تواند در کاهش تلفات در حوادث مشابه احتمالی در آینده موثر باشد.
انتهای پیام
