به گزارش پایگاه خبری صلح خبر : راسته‌بازار یا بازار قیصریه محور تبادلات و تأمین مایحتاج در شهر اردبیل از بدو شکل‌گیری آن است.

تأثیر این بازار در معیشت و تاریخ مردم این شهر به حدی است که به واسطه اتفاقات آن می‌توان احوالات رفته بر مردم اردبیل را مطالعه کرد. این بازار مجموعه‌ای است مرکب از تیمچه، سرا، حمام و مسجد که بنای فعلی آن از جمله آثار دوره سلجوقی، زندیه و صفویه و بر بنیان اولیه بازار ساخته شده است.

بازار اردبیل با طاق‌نمای جانبی، طاق و تویزه و گنبدهای ساده که معرف آثاری از دوره صفویه و قاجاریه است شامل راسته اصلی بازار، راسته پیر عبدالملک، راسته قیصریه، راسته کفاشان، راسته غلامان، بازار زرگران، سراجان، خراطان، قصابان، بقالان، کلاه دوزان، علافان، پارچه‌فروشان، پنبه‌فروشان، مسگران، چاقوسازان، آهنگران، سرای خشکبار (حاجی میرزا)، سرای گلشن، سرای جهودها، سرای وکیل، سرای نو یا زنجیرلو، سرای حاج احمد، سرای حاج شکر، سرای مجیدیه، سرای امام جمعه، سرای دوگوچی و تیمچه زنجیرلی است.

در واقع سازندگان بازار برای تمامی نیازمندی‌های ضروری مردم تدارک راسته و سرا می‌دیدند و هر اردبیلی هر کم و کسری در خانه خود داشت سری به راسته‌بازار می‌زد.

نام کلاهدوزان در بین راسته‌ها دیده می‌شود. راسته‌ای که به دلیل تعطیلی تدریجی این صنعت و فوت صنعتگران تنها نامی کوچک از آن باقی‌ مانده و آخرین بازمانده این راسته به یاد دارد که زمانی ۴۰ صنعتگر در این راسته کلاه می‌دوختند و نیاز یک شهر را تأمین می‌کردند.

کسی بدون کلاه در ملأعام ظاهر نمی‌شد

اگر از پا به سن گذاشته‌های شهر اردبیل سؤال شود یا به عکس‌های تاریخی دهه‌های ۳۰ و ۴۰ و حتی ۵۰ مراجعه شود همه اذعان دارند که کلاه پوشاک متداول مردان محسوب می‌شد.

بر خلاف باور عمومی استفاده از کلاه در اردبیل تنها به دلیل وضعیت اقلیمی و سردی آب‌وهوای این منطقه نبود.

آخرین بازمانده راسته کلاهدوزان اردبیل که متولد ۱۳۱۲ است به یاد می‌آورد که زمانی ۴۰ کلاهدوز در همین راسته فعالیت داشتند و از محل دوخت و دوز کلاه سنتی ارتزاق می‌کردند.

صفر جعفری زاده که با در نظر گرفتن تاریخ تولدش  ۸۳ سال دارد با حوصله و دقت به سؤالات خبرنگار مهر پاسخ داد و در این خصوص گفت:  در واقع استفاده از کلاه به حدی متداول بود که همه به ویژه مردان بالغ از کلاه استفاده می‌کردند و بدون کلاه در ملأعام ظاهر نمی‌شدند.

هر چند مطالعات در این خصوص کافی نیست اما به نظر می‌رسد به مانند پوشش سر برای زنان با روسری و چادر، کلاه به  عنوان پوشش سر مردان تلقی می‌شد و همین استفاده گسترده موجب شده بود که در بازار تاریخی اردبیل راسته‌ای از کلاهدوزان سنتی شکل بگیرد.

کلاه با مواد اولیه بومی دوخته می‌شد

به گفته کلاهدوز سنتی اولین کلاهدوزانی که در اردبیل حیات داشتند آقایان غلام رضا، مفتاح و کلاهی بود. چند تنی که به سختی می‌تواند به یاد بیاورد و معتقد است به غیر از این تعداد کسان دیگری نیز در این راسته کلاه سنتی می‌دوختند.

جعفری زاده شغل کلاه دوزی را درست بعد از اتمام خدمت سربازی از پدر می‌آموزد و در حجره پدر مشغول به کار می‌شود و امروز در سال ۱۳۹۵ تنها بازمانده راسته‌ای است که هر شهروندی در اردبیل به دنبال کلاه می‌گشت مستقیم به آن جا سر می‌زد.

اما کلاه به چه شکل و با چه موادی تولید می‌شد؟ به گفته معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی میراث فرهنگی استان اردبیل در دوخت کلاه سنتی از مواد اولیه بومی استفاده می‌شد.

 علیرضا دباغ عبداللهی در گفتگو با خبرنگار مهر با اذعان به اینکه دوخت کلاه سنتی حداقل پنج روز زمان نیاز دارد، تصریح کرد: دو روز آماده شدن پوست بعد خشک شدن لایی سیریش خورده در داخل قالب ثابت و سپس دوخت پوست، آستری، لایی و سفیه و قراردادن کلاه در قالب مراحل دوخت کلاه سنتی است.

در عین حال کلاهدوز سنتی اردبیل نیز ماده اولیه دوخت کلاه را پوست بره گوسفند می‌داند.

مطابق اظهارات این کلاهدوز پوست اولیه از مشهد به اردبیل می‌آید اما به عقیده برخی کارشناسان از پوست تولیدی خود اردبیل نیز در تولید کلاه استفاده می‌شد.

جعفری زاده با بیان اینکه می‌تواند چهار مدل کلاه بدوزد، اضافه کرد: پوست کلاه به صورت آماده از مشهد تهیه می‌شود و وقتی آماده باشد می‌توان در یک روز دو یا سه کلاه دوخت.

به دلیل دقت نظر کلاه دوزان در تولید محصول کلاه‌های تولیدی تا مدت‌ها برای مصرف‌کننده کاربری داشت. بطوریکه به عقیده کلاهدوز سنتی برخی تا ۳۰ سال دوام می‌آورد. در واقع کلاهی که کلاه دوزان بر سر مردم می‌گذاشتند مجزای از کلاهی است که این روزها صنعت گران فاقد تعهد به مشتری تحویل می‌دهند.

کلاه دوزی صنعتی نیازمند تغییر مسیر

جعفری زاده سه پسر و یک دختر دارد. اما هیچ یک از فرزندانش این حرفه را دنبال نکردند و خود وی نیز راغب به چنین امری نیست.

وی معتقد است این صنعت در اردبیل رو به زوال است. به دلیل اینکه دیگر مشتری ندارد و کلاه استفاده نمی‌شود دوباره از نو به پا کردن آن صحیح نیست.

با این وجود میراث فرهنگی استان اقدام به تهیه پرونده ثبتی این هنر سنتی در فهرست آثار معنوی کرده است و بعد از تهیه مستند کلاهدوزی سنتی در سال گذشته، فیلم مستند کلاهدوزی در سال جاری تهیه می‌شود.

بعد از اینکه شمارگان کلاهدوزان به سمت صفر میل کرد، افراد بسیاری مشتاق سرنوشت این راسته شده‌اند و به درستی مشخص نیست که بعد از آخرین بازمانده سرنوشت هنری که زمانی راسته‌ای از بازار را به نام خود کرد، چه خواهد شد.

این صنعت نیازمند تغییر مسیر و حداقل انطباق با مدهای روز کلاه دوزی است که مشتری دارد. با این وجود به نظر می‌رسد هنرمندان و کارشناسان باید ایده‌های خود را با میراث فرهنگی استان در میان گذاشته و کاری کنند تا تنها تابلوی کوچک باقی‌مانده از راسته کلاهدوزان حذف نشود.

جعفری زاده پشت چرخ‌خیاطی سینجر خود که آلمانی است نشسته و به سختی صدای کسی را می‌شنود.

خاطره چندانی از مشتریان خود به یاد ندارد. چهره‌اش بشاش اما متفکر است. معتقد است حتی عوض کردن شکل کلاه هم نمی‌تواند این راسته را به روزهای طلایی خود برساند. بعد از اینکه چرخ‌خیاطی ۸۰ ساله آخرین دوخت خود را تحویل مشتری بدهد، راسته کلاهدوزان شاید و تنها شاید به تاریخ بپیوندد.

منبع : خبرگزاری مهر