موسيقي مقامي

مقامهاي موسيقي كردي عبارتند از ” الاويسي ” ، ” هيران ” و قطار ” و در اين مقامها نوازنده شماري از گونه‌هاي موسيقي مقامي كهن ايران زمين را كه در اين خطه حفظ شده، اجرا مي‌كند

مقامهاي موسيقي كردي از نظر پيوستگي فرهنگي كردها با ساير اقوام ايراني و نيز دارا بودن ” تم‌ها ” و جلوه‌هاي كهن موسيقي ايراني داراي ارزش بسيار است

موسيقي آوازي 

اين موسيقي در دو سبك و شيوه به نامهاي ” هوره ” و ” سياه چمانه ” اجرا مي‌شود كه در اصل موسيقي خراباتي است

 موسيقي مذهبي

اين موسيقي به دو صورت اجرا مي‌شود، موسيقي ” عزا ” كه به ناج چمري ناميده مي‌شود و در تمامي حوزه‌هاي غربي كردستان، آذربايجان غربي، كرمانشاه و ايلام اجرا مي‌شود

شيوه اجراي مراسم، عظمت و شكوه آن يادآور سوگ ” سياوش ” است، نواي ” چمري ” در اين مراسم و نواي حزن و اندوهناك ” سر حور ” كه بوسيله زنان اجرا مي‌شود نيز شرح زندگي مستوفي و صاحبان سوگواري كه في‌البداهه توسط ” چمر خوانان ” ماهر و چيره‌دست سروده و خوانده مي‌شود

نوازندگان ” دهل ” و ” سرنا ” با شنيدن صداي گرم زن و مرد نواي ” واي واي ” را مي‌نوازند و همراه چمر نواي ويژه ” چمري ” را در ” چمرگاه ” اجرا مي‌كنند

موسيقي ديگر مذهبي، نواي ويژه ماه رمضان است كه از بلنداي شهرها و روستاها در سحر و مغرب براي آگاهي مردم اجرا مي‌شود و دو نوا و ريتم دارد ” سحري ” كه قبل از اذان صبحگاهان اجرا مي‌شود ” نقارقان ” يا نقارگان ” كه هنگام افطار و پايان روزه و آغاز شام اجرا مي‌شود

 موسيقي حماسي 

اين موسيقي به ” هه‌ل‌په‌ركه ” يا ” هه‌ل په رين ” معروف و به معني حمله كردن است، كردان معتقدند كه ” هال په ركه ” بسيار كهن است و ماندگاري آن از روزگار پرستش خدايان و مربوط به دوران مهر پرستي یا میترایی است

در آن روزگار كردان و اقوام آريايي كه پيوسته در پيكار با اقوام ساكي (آشور) بودند، هنگام بازگشت از جنگ و پيكار با اهريمن آيين ” هه‌ل په‌ركه” را در نزد الهه مهر در معابد ” مهرابه‌ها ” انجام مي‌دادند

مراسم شرح زندگي، حمله و حوادثي است كه بر جنگجويان گذشته كه به صورت نمايش و نمادين اجرا مي‌شود و در حقيقت علاوه بر حماسي بودن، جنبه تقدس نيز داشته و نوعي مراسم عبادتي به شمار مي‌رود

” دهل ” ، ” دف ” و ” سرنا ” به عنوان سازهاي اصلي اجراي اين موسيقي حماسي هستند كه به وسيله نوازندگان نواخته مي‌شوند موسيقي ” هه ل په ركه” هفت ريتم اصلي دارد كه به ترتيب يا ساز و همراهي اجراكنندگان انجام مي- گيرد و ريتم آن از كند و آرام ” گريان ” شروع و به ريتم ” سرپا ” و ريتم هيجاني ” سجاد ” پايان مي‌يابد و در ميان آن ريتم‌هاي ديگر نواخته مي‌شود

در ريتم آرام ” گريان ” به نظر مي‌رسد كه اجراكنندگان به ” ميترا ” توضيح مي‌دهند كه ما آرام آرام به سوي دشمن رهسپرديم و چگونگي آن را بيان مي‌كنند

در ريتم بعدي به نام ” هه ل گردن” يا ” سه پا ” كه ريتمي تند است به بيان حمله به دشمن مي‌پردازند، ريتم ” سجاد ” كه بسيار تند مي‌شود نشانه اين است كه راهي بسيار طي كرديم و درگيري با دشمن آغاز شد، زدند و پايمان زخمي شد

سرچوبي در اين هنگام ( در حين اجراي مراسم ) خم مي‌شود و با دست پايش را مي‌گيرد، چنانكه زخمي شده و ديگران دور او حلقه مي‌زنند و همچنانكه موسيقي و مراسم اجراي رقص ادامه دارد، پاي او را بطور نمادين مي‌گيرند كه بر زمين نيفتد، زخمهاي او را پاك مي‌كنند و مرهم مي‌گذارند

آنگاه سرچوبي با همان حالت كه مجروح شدن او را مي‌رساند، برخاسته و دوباره ” سجاد ” را انجام مي‌دهد، كه نشانگر اين است كه از پاي نيفتاديم و پيكار با دشمن را ادامه داديم، در اين هنگام اجراي مراسم به اوج مي رسد و پايان مي‌يابد