اصطلاح نامه روانشناسی

« م »

مازلو ؛ آبراهام  (970 – 1908)                          Maslow  , Abraham

   آبراهام مالزو استاد روان شناس دانشگاه نيويورك ( كه قبلاً كالج برو كلين نام داشت ) و بود . او از بنيانگذاران عمدة روان شناسي انسانگرا قلمداد مي شد . مازلوو كارل راجرز ازچهره هاي بر جستة تثبيت روان شناسي انسا نگرا قلمداد  مي شد .

مازلوو كارل راجرز ازچهره هاي بر جستة تثبيت روان شناسي انسانگرا به عنوان نيروي سوم محسوب ميشدند . دو نيروي اصلي ديگر عبارت بود از روانكاوي و رفتار گرايي. يكي از ادعاهاي اصلي مازلو اين بود كه در انسانها تمايلي ذاتي وجود دارد كه از استعداد ها وتواناييهاي با لقوة خود بيشترين استفاده را بكنند . اولين تمايل را خود شكوفا يي ميناميد . به نظر او انسانها بازيچة سر نوشت و قر بانيان زندگي نيستند . درست است كه آدمها در دامهاي رواني مختلفي گرفتار مي شوند كه به يأ س و تضعيف روحيه آنهامي انجامد ، ولي مي توانند به كمك نيروي اراده و هوش از      اين دامها بگريزند و بازدر يابند كه زندگي ارزش زيستن دارد . در حقيقت به اعتقاد مازلو توانايي آدمها فقط بههمين محدود نمي ماند كه زندگي را با ارزش بيابند .      گاه گداري مي توانند به لحظاتيسر شار از لذت يا وجد دست يابند كه مازلو آن را    «تجربة اوج»  مي ناميد . يكي ازمهترين كتابهاي مازلو به سوي روان شناسي بودن ،

Toward a psychology Being,1962)) را مي توان نام برد .

                                                                                  ( برونو ، 1370 )

متغير                                                                                     Variable

دانشمندان سازه ها يا ويژگيهايي را كه مورد مطالعه قرار مي دهند با اندكي اغماض

« متغير ها » مي نامند . نمونه اي از اين متغير ها جنسيت ، در آمد ، آموزش و پرورش ، طبقه اجتماعي ، بارآوري سازماني ، تحرك شغلي ، سطح تنفس ، استعداد كلامي ، اضطراب ، وابستگي مذهبي ، رجحان سياسي ، رشد سياسي ( ملتها ) ، جهت گيري كاري ، يهود ستيزي ، همرنگي ، حافظه ، فرا خواني ، حافظه باز شناسي و پيشرفت است . مي توان گفت متغير ويژگي اي است كه مقادير متفاوت مي پذيرد به بيان روشنتر ، متغير نمادي است كه اعداد يا مقادير به آن اختصاص مي يابد.

                                                                          ( شريفي – نجفي زند  1376 )

متغير مستقل                                                   Independent variable

   در آزمايشها متغير مستقل متغيري است كه آزمايشگر مورد دستكاري قرار مي دهد ، مثال وقتي پژوهشگران علوم تربيتي اثرات روشهاي مختلف تدريس را مورد مطالعه قرار مي دهند ، ممكن است روش يا متغير مستقل را با استفاده از روشهاي متفاوت ، مورد دستكاري قرار دهند. در پژوهش غير آزمايشي كه امكان دستكاري آزمايش وجود ندارد ، متغير مستقل متغيري است كه (بطور منطقي ) بر متغير وابسته تاثير مي گذارد براي مثال ، در مطالعه مر بوط به سيگار كشيدن و سرطان ريه ، سيگار كشيدن كه قبلاً توسط بسياري از آزمونها صورت گرفته متغير مستقل است .

                                                                      ( شريفي و نجفي زند  ، 1376 )

متغير وابسته                                                    Dependent  Variable

   متغير وابسته متغيري است كه مورد پيش بيني است . آن متغيري است كه مورد دستكاري قرار نمي گيرد ، بلكه اثر متغير مستقل در متغير وابسته بدست مي آيد يعني تاثير پذير است .                                                ( شريفي و نجفي زند ، 1376)

محرك                                                                                Excitant/

Stimulus.

   شيء يا عملي را بر مي انگيزد ، در فيزيو لوژي هر عامل دروني يا بيروني كه موجود زنده را به كار و عمل وامي دارد . در روان شناسي هر عمل يا وضعي كه پاسخي را    بر مي انگيزد.                                                                ( شعاري نژاد ، 1364 )

محيط                                                                        Envioronment

   يك مفهوم عمومي است كه به همه اوضاع ، نيروها و احوالي كه از راه محركهايي كه در فرد اثر مي كنندو او از آنها متاثر مي شود ، اطلاق مي كنند . پديدارهايي فيزيكي – شيميايي – بيولوژيكي و اجتماعي است كه از خارج در موجود زنده اثر   مي كنند . به طور كلي عوامل و نيروهاي خارجي از فرد كه مي توانند در رفتار او موثر واقع شوند .                                                                   ( شعاري نژاد  ،  1364 )

محيط بعد از تولد                                                        E nvironment

   عواملي كه در محيط بعد از تولد اثرات مختلف و مهمي بر روي جنبه هاي مختلف رشدبه ويژه رشد رواني و شخصيت فرد دارند عبارتند از : الف : محيط طبيعي يا مادي

                                                                                ب: محيط خانوادگي

                                                                                 ج: محيط اجتماعي

   الف : محيط طبيعي يا مادّي : مانند آب و هوا    – گرما و سرما ، مسكن ، پوشاك و تغذيه . محيط طبيعي كه آن را محيط طبيعي كه آن را محيط زيست نيز مي نامند ، مربوط به شرايط جغرافيايي مي شود ، كه تغذيه از عوامل مهمي است كه در رشد كودك تاثير عميق دارد . از اين رو تغذيه در دوران بارداري مادر ، و بعد از تولد اثرات نسبتاً مهمي دارد به نحوي كه كمبود مواد پروتئيني نه تنها منجر به كوچكي جثة كودك مي شود بلكه از نظر سلولها ي مغزي نيز عوارض نا مطلوبي براي كودك در بر دارد ، تا جايي كه تعداد قابل توجهي از كودكان عقب ماندة ذهني ، معلول كمبود مواد غذائي مادر در دوران بار داري است . بنابر اين « تغذيه » به عنوان يك عامل موثر هم از بعد كميت و هم از نظر كيفيت ، محسوب مي گردد .

ب: محيط خانوادگي : از عوامل موثر در رشد كودك ، خانواده است ، كه خانواده در دو زمينه تاثير دارد .

1-ارضاي نيازها و احتياجات بدني و مادي  ( فيزيولوژيك )

2- ارضاي نيازها و احتياجات اساسي ( رواني و معنوي )

ج: محيط اجتماعي : محيط اجتماعي را از يك سو به محيط كلي و از سوي ديگر شخصي تقسيم مي نمايند ، كه

محيط شخصي : محيط حتمي و اجتناب ناپذير است كه  طفل  در آنجا چشم بدنيا    مي گشايد و در آنجا رشد مي كند.

محيط اتفاقي : شامل آموزشگاه  ( دبستان  –  مدرسه ) –  سر بازي  –  كار آموزي

محيط انتخابي : انتخاب همسر و موضوع طلاق  –  معاشران  –  ارتباط جمعي  –  مطبوعات  –  سينما  –  راديو  –  تلويزيون

 محيط تحميلي : محيطي كه آزادي فرد در آن محدود شده يا از او سلب گرديده است . باز داشتگاه  –  ندامتگاه  كانون اصلاح و تربيت .       ( شرفي  ،  1368 )

محيط قبل از تولد                               Embryonic  Envioronment

   محيط قبل از تولد ، محيط جنيني است . در اين هنگام بسياري از مواد شيميايي ، غذايي ، داروها ، ميكروبها و اختلالات و وضع عاطفي  – هيجاني مادر از طريق رابطه شيميايي بين مادر و جنين ، جنبه هاي مختلف رشد جنين را در رحم و بعد از تولد تحت تاثير قرار مي دهد .                                                ( شرفي  ،  1368 )

مخچه                                                                             Cerebellum

   مخچه از قديم يك ناحيه ساكت مغز خوانده شده است زيرا تحريك اين ناحيه هيچگونه احساس توليد نمي كند و بندرت موجب حركت مي شود . با اين وجود ، حذف مخچه موجب غير طبيعي شدن شديد اعمال حركتي مي گردد. مخچه بويژه براي كنترل فعاليتهاي عضلاني بسيار سريع از قبيل دويدن ، ماشين نويسي ، نواختن پيانو و حتي صحبت كردن اهميت حياتي دارد . فقدان اين ناحيه از مغز با وجود اينكه موجب هيچگونه فلجي در عضلات نمي شود هر يك از اين اعمال حركتي را شديداً مختل مي سازد .

   مخچه به برنامه ريزي فعاليتهاي حركتي كمك كرده ، و همچنين مرتباً فعاليتهاي حركتي را كه توسط قسمتهاي ديگر مغز بوجود مي آيند كنترل كرده و آنها را تصحيح و تنظيم مي كند . مخچه بطور مداوم اطلاعات تازه را از قسمتهاي محيطي بدن در يافت كرده و حالت هر قسمتي از بدن در هر لحظه يعني وضع آن ، سرعت حركت آن ، نيروهائي كه بر آن وارد مي شوند و … را تعيين مي كند . مخچه وضع فيزيكي واقعي هر قسمتي از بدن را كه بوسيله اطلاعات حسي به آن داده شده با وضعي كه مورد نظر سيستم حركتي است مقايسه مي كند . هر گاه اين دو وضع با يكديگر نخوانند در اين حال سيگنالهاي تصحيحي مناسب بطور آني به سيستم حركتي هدايت مي شوند تا سطح فعال شدن عضلات مورد نظر را افزايش يا كاهش دهند .

   علاوه بر آن ، مخچه در برنامه ريزي حركت متوالي بعدي در جزئي از يك ثانيه جلوتر در حاليكه حركت كنوني هنوز در حال انجام است به قشر مغز كمك مي كند و باين ترتيب به شخص كمك مي كند تا به نرمي از يك حركت به حركت بعدي پيش برود .                                                                ( گايتون  ،  1991 )

مدد كاري اجتماعي                                                        Social work

   مدد كاري اجتماعي مجموعه فعاليتهايي است كه از طريق موسسات دولتي و       غير دولتي ، براي كمك به افراد ، خانواده ها و گروههاي اجتماعي و رساندن آنان به رفاه اجتماعي –  اقتصادي  –  رواني صورت مي گيرد .

   از جمله وظايف مر بوط به اين شغل عبارتند از حمايت از خانواده هاي                 بي سر پرست ، همكاري با گروه پزشكي در واحد هاي درماني براي كمك به بيمار از طريق مساعدت در امور اجتماعي  –  اقتصادي  – عاطفي  – بهداشتي ،شنا ساندن قوانين بيمه هاي اجتماعي به بيمه شدگان و ارزيابي مسايل آنان .

                                                                           ( شفيع آبادي  ،  1375 )

مراحل و زنجيره توالي رشد

Stages  and  sequences of development

   روانشناسان معمولاً در اين نكته اتفاق نظر دارند كه رشد از توالي منظمي بر خوردار است كه خودبه رسش موجود زنده در جريان كنش متقابل وي با محيط بستگي دارد . در تبيين توالي زنجيره رشد ، برخي از روانشناسان ترجيح مي دهند از آن بعنوان يك فرايند پيوسته ياد كنند  –  فرايندي كه در آن عوامل زيستي در كنش متقابل با ياد گيري عمل مي كنند تا تغييري پيوسته و تدريجي در رفتار بوجود آورند . ساير روانشناسان ضمن اذعان به ماهيت زنجيره اي رشد ، اهميت كمتري براي پيوستگي اين فرايند قائلند و در عوض آن را بيشتر به صورت يك سلسله پله مي بينند . اين روانشناسان به همين دليل مفهوم مرحله را پيش كشيده اند .

   وقتي روانشناسان از مراحل رشد سخن مي گويند مفهوم دقيق تري را در نظر دارند . مفهوم مراحل بيانگر اين مطلب است كه 1 – در يك مرحله مشخص رفتار ها بر محور يك مقوله غالب سازمان مي يابند ؛ 2- رفتارهايي كه در مرحله مشخصي ظاهر         مي شوند از لحاظ كيفي با رفتار هاي مراحل قبلي يا بعدي فرق دارند ؛ و 3- همه كودكان مراحل همانندي را به ترتيب همانندي طي مي كنند . عوامل محيطي ممكن است رشد را تسريع يا كند سازند ، اما ترتيب توالي مراحل تغيير نا پذير است .

                                                                    ( اتكينسون و هيلگارد  ،  1983 )

مرحله تفكر پيش عملياتي               Preparational  thinking  stage

   مرحله تفكر پيش عملياتي كه از سن 2 تا 7 سالگي به طول مي انجامد داراي دو مرحله فرعي به شرح زير است :

2-      تفكر پيش مفهومي ( از حدود 2 تا حدود 4 سالگي ). در ضمن اين دوره از تفكر پيش عملياتي ، كودكان بر اساس مفهوم آموزي دست مي يابند . آنها طبقه بندي اشياء را بر حسب شباهتهايشان آغاز مي كنند ، امّا از لحاظ مفا هيمشان مر تكب خطا مي شوند ؛ لذا به باور آنان همه مردان «بابا»و همه زنان «ماما » هستند . منطق كودكان در اين دوره تحول نه قياسي است ، نه استقرايي، بلكه تمثيلي است . مثالي از اين نوع استدلال چنين است : « گاوها  حيوانهاي بزرگ چها ر پا هستند . آن حيوان بزرگ و چهار پاست ؛ پس آن يك گاو است » .

2- تفكر شهودي ( از حدود 4 تا حدود 7 سالگي ). در ضمن اين دوره از تفكر پيش عملياتي ، كودكان مسائل را به طور شهودي حل مي كنند ، نه بر طبق نوعي قانون منطق . شاخص ترين ويژگي تفكر كودكان اين دوره اين است كه هنوز به مفهوم بقا يا نگهداري دست نيافته اند . نگهداري به صورت توانايي درك اين مطلب تعريف شده است كه شماره ، طول ، مقدار ، يا مساحت اشياء يكسان باقي مي ماند ، صرف نظر از اينكه اشيا، به صورتهاي مختلف به كودك نشان داده شوند.

                                                                  ( هر گنهان والسون  ،  1997)