اجتماع > آیین‌ها – مریم مرتضوی:
روزگاری بود که پهلوانی به میل و کباده‌زدن خلاصه نمی‌شد. از ابتدای ورود به زورخانه، سر پایین آوردن و رد شدن از طاق کوتاه بگیریم تا گود پهلوانی، افتادگی و تواضع می‌خواهد.

كفش‌ها را درمي‌آورديم و خاك گود را به رسم ادب مي‌بوسيديم تا بدانيم پهلواني به قدرت نيست، به ادب است. بيرون از گود و زورخانه هم كافي بود تا آشنا يا غريبه‌اي دچار مشكل شود، صف اول حمايت از نيازمند و گرفتار همان پهلوان‌ها و ورزشكاران جوانمرد بودند. اينها و چندين آداب اخلاقي ديگر به هر نوجواني كه وارد زورخانه مي‌شد يا در كوچه و خياباني از كنار پهلواني رد مي‌شد، مردانگي و فتوت را ياد مي‌داد.

در اين ميان، هرازگاهي مراسمي با عنوان «جشن فتوت» براي نوجوان‌ها برگزار مي‌شد و يكي از نوجوانان تازه بالغ كه در ورزشكاري و جوانمردي و حيا مشهور شده بود، به‌عنوان الگو به ديگران معرفي مي‌شد. امروز اما كمتر از اين اتفاق‌ها مي‌افتد. هر كسي سرش به‌كار و زندگي خودش گرم است و انگار نه انگار فلان نوجوان فاميل اخلاق جوانمردي دارد يا به حيا و نجابت مشهور است.

بيراه نيست اگر بنويسيم كم‌شدن مراسم‌هاي نماديني مانند برگزاري جشن فتوت براي نوجوانان، زمينه‌ساز افزايش جرائم اجتماعي در بين اين قشر از جامعه ما شده. كافي است تا يك روز روزنامه‌ها را ورق بزنيد و نگاهي به صفحه حوادث بيندازيد. حتما متوجه خواهيد شد كه ارتكاب جرائم تا سن و سال نوجواني هم نزول كرده و حالا تعداد زيادي از نوجوانان در پشت ميله‌هاي زندان، ندامتگاه‌ها و كانون‌هاي اصلاح و تربيت به‌سرمي‌برند.

اين در حالي است كه كشور ما از سال‌هاي بسيار دور مهد پرورش جوانان و نوجوانان رادمرد و درستكار بوده. اما آيين‌هايي مانند جشن فتوت كه زمينه‌اي براي تشويق و پرورش نوجوانان به درستكاري، جوانمردي، حيا و متصف‌شدن به صفات حضرت اميرالمؤمنين(ع) بوده بسيار كمرنگ شده است. در اين ميان، خانواده‌«جهان‌پيما» در گوشه‌اي از شهر تهران، آداب پهلواني را احيا كرد و مدتي پيش با برگزاري مراسم «جشن فتوت» براي پسر نوجوان خود،پدرام اهميت برگزاري اين آيين را به ديگران يادآوري كرد.

• جوانمرد؛ الگويي براي نوجوانان

فتوت و جوانمردي و آييني كه از سال‌ها قبل به‌صورت مراسم ملي و مذهبي بعد از دوران اسلام در كشور ما جاري بوده، موضوعي است كه در سال‌هاي اخير تقريبا از يادها رفته است. خانواده جهان‌پيما هم سال‌هاست كه چنين آدابي را به فرزندان خود آموزش مي‌دهند و نسل به نسل منتقل مي‌كنند. داريوش جهان‌پيما در اين‌باره توضيح مي‌دهد: «در گذشته دور براي نوجواناني كه وارد جامعه مي‌شدند، مراسمي وجود داشته كه در شاهنامه به‌خوبي توضيح داده شده .

مي‌توان نتيجه گرفت كه از زمان هخامنشيان چنين آدابي وجود داشت و سعي مي‌كردند در اين مراسم صفات پسنديده اخلاقي را ترويج دهند و آنها را به نوجوانان و جوانان آموزش مي‌دادند تا زماني كه وارد اجتماع مي‌شوند تأثيرات مثبتي در جامعه داشته باشند». به اين ترتيب يك جوانمرد بايد داراي صفات فردي و اجتماعي مورد پسندي باشد. او ادامه مي‌دهد: «من و همسرم هم تلاش كرده‌ايم تا خصلت جوانمردي را به پسرمان آموزش بدهيم تا او هم نمونه و الگويي از نوجوان خوش‌اخلاق، اهل علم و متواضع براي ساير همسالانش باشد.

اين مراسم را به اين منظور برگزار كردم كه جزو حقوقي از فرزند است كه برعهده پدر قرار گرفته. مي‌دانيم كه در مجموع جشن وليمه، جشن فتوت و جشن ازدواج بر عهده پدر است و اخيرا جشن فارغ‌التحصيلي هم به اين مجموعه اضافه شده است. اما به اعتقاد من جشن فتوت بسيار مهم و در اخلاق و رفتار نوجوان بسيار تأثيرگذار است و اين مراسم را برگزار كرديم تا براي پسرم، دوستانش و افرادي كه اين مراسم را ديده و در جريان آن قرار مي‌گيرند، اشاعه نيكويي در جامعه باشد. چون ما مراسم و آداب خوب بسياري داشتيم كه به مرور زمان از دست داديم.

در هر دوره‌اي با آداب خاصي آيين جوانمردي و فتوت را اجرا مي‌كردند اما در دوران ما اين آيين جايي ندارد و به همين دليل شاهد افزايش بزه اجتماعي هستيم و گرفتاري‌هاي شغلي، اقتصادي، ازدواج و فرهنگي گريبانگير زندگي جوانان شده است. اين مراسم را برگزار كرده‌ايم كه هم تأثير فردي براي پسرم داشته و هم آثار اجتماعي براي دوستان و نوجوانان هم‌سن او داشته باشد».

• جشن فتوت؛ آييني با سابقه طولاني

آنطور كه دكتر جهان‌پيما اشاره مي‌كند در دولت‌ها و حكومت‌هاي مختلف، شيوه برگزاري اين مراسم متفاوت بوده و امكان داشت كه جنبه اجتماعي آن متغير باشد. در زورخانه‌ها و آداب پهلواني و قهرماني، برگزاري جشن فتوت رايج بوده و سعي مي‌كردند كه با تأسي از شخصيت حضرت اميرالمؤمنين امام‌علي(ع) و ساير ائمه‌اطهار عليهم‌السلام بتوانند صفات خوب فردي و اجتماعي را توسعه بدهند. او مي‌گويد: «به اين ترتيب قسمتي از مراسم را در زورخانه و قسمتي را در گرمابه عمومي برگزار مي‌كردند.

يكي از بخش‌هاي اين مراسم پيرايش و آرايش محاسن نوجوان بود، چون دوران نوجواني براي پسران ابتداي رويش مو درصورت است ، او را آراسته مي‌كردند. در عين حال در اين مراسم هم از تعزيه‌خواني و مداحي در وصف حضرت اميرالمؤمنين(ع) و امام‌حسين(ع) سخناني گفته مي‌شد و سعي مي‌كردند در اشاعه اخلاقيات اجتماعي حركت كنند. در اين مراسم همچنين از ميان قهرمانان و افرادي كه از لحاظ اخلاقي بر ديگران برتري داشتند، شخصي را معرفي مي‌كردند تا الگوي مجسم اجتماعي براي تأسي اخلاقي در ميان نوجوانان و جوانان وجود داشته باشد».

• كم‌شدن بزه اجتماعي در جامعه

يكي از آثار برگزاري مراسم جشن فتوت براي نوجوانان، كم ‌كردن بزه اجتماعي است. جهان‌پيما در اين‌باره مي‌گويد: «وقتي فرزند خود را از دوران كودكي به ورزشگاه مي‌فرستيم و سعي مي‌كنيم روحيه ورزشي او را در كنار بعد علمي‌اش تقويت كنيم، طبيعي است كه بايد توجه و دقت فراواني هم نسبت به تربيت صحيح او داشته باشيم. در همين راستاست كه در دوره نوجواني براي پسرم جشن فتوت را برگزار كرده‌ام تا به او و هم‌سن‌و سالانش يادآوري كنم كه هر چند داراي صفات اخلاقي خوبي است، اما بايد تلاش كند كه هر چه بيشتر اخلاق‌هاي پسنديده را در وجود خودش تقويت كرده و از خطاها پرهيز كند».

در نتيجه همين تلاش‌هاست كه همه توجه و دغدغه نوجوان به سمت آراسته‌شدن به اخلاق‌هاي خوب معطوف مي‌شود. آنطور كه جهان‌پيما توضيح مي‌دهد: «دقت و همت نوجوان به سمت فعاليت‌هاي ورزشي، علمي و حضور او در مراسم آيين فتوت زمينه‌اي براي تشويق او به مسير هدايت است و درنتيجه نه‌تنها فرصتي براي پرداختن به انواع جرائم و بزه‌هاي اجتماعي پيدا نمي‌كند بلكه در وجود خودش هم از اين نوع خطاها به‌شدت منزجر شده و زشتي و نادرستي آن را درك خواهد كرد. در نقطه مقابل، عدم‌دقت و همت والدين براي توجه به چگونگي پركردن اوقات فراغت نوجوانان و در عين حال كمرنگ يا حتي محو‌شدن آيين خوبي مانند جشن فتوت، باعث مي‌شود كه نوجوانان و جوانان در جامعه ما روزبه‌روز از خوبي‌ها فاصله گرفته و به سمت مسير خلاف و بيراهه‌ها منحرف شوند. به اين ترتيب است كه ارتكاب به انواع جرائم در جامعه بيشتر مي‌شود».

• پيامبران و جوانمردي

جالب است بدانيد كه آيين جشن فتوت، هم جنبه ملي دارد و هم جنبه مذهبي. درواقع اين آيين در كشور ما به نوعي از آداب اسلام اقتباس شده و حتي قبل از اسلام در ميان مردم و امت‌هاي پيامبران گذشته هم‌چنين آدابي وجود داشته است. جهان‌پيما در اين‌باره مي‌گويد: «در مذهب معتقدند كه نخستين فتي يا جوانمرد، حضرت آدم ابوالبشر(ع) بوده و صفت جوانمردي بعد از او هم نسل به نسل به‌خصوص در بين پيامبران منتقل شده است؛ به‌طوري كه در قرآن‌كريم و احاديث معتبر و مستند هم اشاره‌اي به پيامبران داراي صفت جوانمردي شده است.

به‌عنوان مثال حضرت ابراهيم(ع) به ابوالفتيان معروف است كه در مراسم قرباني‌كردن حضرت اسماعيل(ع) يا در ماجراي به آتش افتادن و عدم‌استمداد از حضرت جبرائيل(ع) جوانمردي او بروز كرده است. حضرت يوسف(ع) نيز براساس همين خصلت، زندان را بر گناه ترجيح داد و پيغمبر اسلام(ص) كه در دوران قبل از بعثت پيمان حلف‌الفضول يا پيمان جوانمردان را اجرا كردند تا به سيدالفتيان مشهور شدند. همچنين در جنگ احد به‌دليل شجاعت‌هاي حضرت علي(ع)، هاتف غيبي ندا داد كه «لا فتي الا‌علي(ع)، لاسيف الا ذوالفقار.» به اين ترتيب امام‌علي(ع) در فرهنگ ملي و مذهبي ما ايراني‌ها به‌عنوان شاه جوانمردان مشهور است».

• ارائه الگوي درست به جامعه

موفقيت‌هاي علمي و ورزشي در كنار داشتن خلق‌وخوي پسنديده، مي‌تواند يك نوجوان را به‌عنوان الگويي براي ساير هم‌سن‌هايش معرفي كند. پدرام جهان‌پيما هم‌چنين ويژگي‌ها و موفقيت‌هايي دارد. خودش مي‌گويد: «از دوران كودكي به فعاليت‌هاي ورزشي مشغول بوده‌ام. در مسابقات مختلفي در رشته شنا، واترپلو و واليبال شركت كرده و رتبه‌هايي كسب كرده‌ام.

در حال حاضر هم در دبيرستان علامه حلي مشغول به تحصيل هستم. » داريوش جهان‌پيما، پدر پدرام هم مي‌گويد:« خصوصيات و خصلت‌هايي در رفتار و كردارش دارد كه او را شايسته جشن فتوت دانستيم، چون اولا در امور ورزشي به خوبي پيشرفت كرده است و در ورزش شنا مدال‌هاي مختلفي دارد و در حال حاضر در تيم ملي نوجوانان در رشته واترپلو تمرين مي‌كند، در ورزش واليبال هم عضو است . همچنين از لحاظ شخصيتي و اخلاقي فرد متواضع و باادبي است. در جشن فتوت از معلمان و دوستان او هم حضور داشتند. از لحاظ علمي هم رشد خوبي داشته و در مدرسه تيزهوشان تحصيل مي‌كند».

او ادامه مي‌دهد كه «وقتي به جامعه الگوي مجسم ارائه دهيد تأثيرگذاري بيشتري دارد و براي تربيت اجتماعي و اشاعه خوبي‌ها بسيار مفيد است. به همين دليل در كشورهاي ديگر براي فروش محصولات از ورزشكاران و هنرپيشه‌هاي مشهور استفاده مي‌شود. خوب است كه الگوي مجسم از پهلوانان براي جوانان داشته باشيم تا تأثيرگذاري آن را در كاهش بزه اجتماعي و رفتارهاي غلط درك كنيم.»

• الگوي عملي

مسئوليت پدر و مادر براي تربيت فرزندان و مأنوس‌كردن نوجوان به ورزش و درس فقط در اين حد و اندازه نيست كه او را در مدرسه و باشگاه ورزشي ثبت نام كنند، او را راهي اتاقش كنند و در را ببندند تا بنشيند درس بخواند و ورزش كند. قبل از اينكه هر مطلبي به نوجوان آموزش داده شود بايد نمونه و مصداق عملي در مقابل او باشد تا بتواند از او درس بگيرد.

جهان‌پيما در اين‌باره مي‌گويد: «مثال واضح تربيت فرزند و آموختن خصلت‌هاي جوانمردي به او، همان مثال كوه و صداست. اگر فرزندي حرف بدي به زبان آورد، تعجب نكنيد كه بچه 4-3 ساله اين حرف بد را از كجا ياد گرفته. كمي فكر كنيد كه در زمان صحبت يا دعوا با او يا گفت‌وگو با همسرتان چه حرف‌هايي زده‌ايد. به هر حال كودك به‌طور ذاتي كلمه‌هاي خوب را از بد تشخيص نمي‌دهد و پدر و مادر هستند كه كلمات را به‌طور مستقيم يا غيرمستقيم به او مي‌آموزند. بعدها هم كه همان كودك به سن نوجواني رسيد باز هم آينه‌اي از گفتار و كردار پدر و مادرش مي‌شود.

در واقع پدر و مادر نه‌تنها مسئول گفتار و كردار خود هستند بلكه در مورد پرورش فرزندانشان هم مسئوليت دارند. ممكن است گاهي از روي عصبانيت يا حتي در قالب شوخي به فرزند خود درس بدي بدهند و بعد وقتي رفتار بدي از او سر زد، درصدد تنبيه او برآيند درحالي‌كه بايد منتظر باشند تا فرزندشان مانند خود آنها يا حتي بدتر از آنها رفتار كند. البته بايد بدانند كه با بداخلاقي، دعوا‌كردن، كتك‌زدن و ساير شيوه‌هاي تنبيه بدني نمي‌توانند رفتار بد را از او دور كنند. ما هم سعي كرديم اين نوع رفتارها را در خانواده رعايت كنيم تا فرزندمان اخلاق خوب و روش زندگي را به‌درستي بياموزد».

بنابراين پدر و مادر و بزرگ‌ترهاي خانواده بايد خودشان الگوي عملي براي رفتار و گفتار نوجوان باشند. همانطور كه در خانواده جهان‌پيما هم آداب مردانگي، ورزشكاري و جوانمردي به نسل‌هاي مختلف منتقل شده و حالا به نوجوان اين خانواده به ارث رسيده است. جهان پيما در اين‌باره توضيح مي‌دهد: «پدر بزرگ مادري پدرام از پيشكسوتان ورزش زورخانه‌اي كشور ماست كه اين مراسم را براي پسران خودش هم برگزار كرده بود. به همين دليل همسرم علاقه داشت كه اين مراسم براي پسر ما هم برگزار شود. هرچند بيشتر وقت و انرژي من هم در مسير خدمت به مردم مي‌گذرد، اما حتما فرزندم از اين خدمتگزاري‌ها درس خوبي مي‌گيرد».

This entry passed through the Full-Text RSS service – if this is your content and you’re reading it on someone else’s site, please read the FAQ at fivefilters.org/content-only/faq.php#publishers.

RSS