برترین‌ها: کشور ایران با قدمت تاریخی بالای خود دارای بنا‌های تاریخی و مذهبی بسیاری است که هر کدام به نوبه خود دارای ارزش و اهمیت متفاوتی هستند. اقلیت‌های مذهبی غالباً در این میان دنیای جالب‌تری دارند و می‌توانند گویای ماجرا‌های بسیاری باشند که شاید درصد بالایی از مردم از آن‌ها بی‌خبر هستند. در این مطلب تصمیم داریم شما را به یکی از کلیسا‌های زیبا در کشورمان ببریم و با آن آشنا کنیم: کلیسای سنت استپانوس!

درباره کلیسای سنت استپانوس

کلیسای سنت استپانوس که در جلفا، مرز ایران، جمهوری آذربایجان و ارمنستان قرار دارد به عنوان دومین کلیسای مهم ارامنه ایران بعد از قره کلیسا در آذربایجان غربی شناخته می‌شود. کلیسای سنت اتپانوس در قرن نهم میلادی ساخته شد، اما در اثر زلزله شدیدی آسیب جدی دید و در نهایت در دوران صفوی مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت.

یکی از ویژگی‌های برجسته این کلیسا، قرارگیری در قلب طبیعت کوه‌های بخش مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان و همین‌طور در کناره رودخانه ارس است. کلیسای سنت استپانوس در دامنه بلندی‌هایی قرار گرفته که ماغارد نامیده می‌شوند و از این جهت هم در منابع کتاب‌های ارمنی به نام دیر ماغارد نیز شناخته می‌شود. این کلیسا در واقع در ۶ کیلومتری روستای دره شام قرار گرفته که چیزی حدود ۱۵ کیلومتری غرب شهر جلفا و در محله قزل وانک است.

کلیسای سنت استپانوس به طور کلی مورد احترام تمامی ارامنه و به‌خصوص شاخه مسیحیان گریگوری ساکن ارمنستان قرار دارد، به همین دلیل هم معمولاً در یکی از روز‌های سال، هزاران نفر از ارامنه در این کلیسا جمع می‌شوند و مراسم و آیین‌های خودشان را به جا می‌آورند.

جالب است بدانید که روایت شده در قرن هفتم میلادی در همین مکانی که کلیسای سنت استپانوس قرار دارد، کلیسای دیگری بوده که به دلایل نامشخصی ویران شده است. این کلیسا در پانزدهم اسفند سال ۱۳۴۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سال ۲۰۰۸ نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

کلیسای سنت استپانوس از نظر تاریخی

کلیسای سنت استپانوس از نام فردی به نام استفان سنت استپانوس گرفته شده که جزء اولین شهدای مسیحیت و مبلغان حضرت مسیح به شمار می‌رود. این فرد در سال ۳۶ میلادی به اتهام بر زبان آوردن سخنانی بر خلاف یهود، توسط یهودیان سنگسار شد، اما در رابطه با تاریخ کلیسا نیز ماجرا‌های بسیار وجود دارد. قدیمی‌ترین سندی که در رابطه با تاسیس این کلیسا در جلفا وجود دارد به سال ۶۳۹ میلادی بر می‌گردد.

خیلی‌ها معتقدند که این کلیسا در دوران صفویه ساخته شده، اما معماری ویژه آن نشانی از سبک معماری و مصالح چیزی است که در کلیسای طاطائوس در آذربایجان غربی در قرن‌های چهارم تا ششم هجری بنا شده است، به همین دلیل هم تاریخ دقیقی از قدمت این کلیسا نمی‌توان گفت، اما در این میان نکته دیگری هم وجود دارد. در ساحل شمالی ارس، قرینه‌ای از این کلیسا نیز دیده می‌شود که بسیاری در شرح آن وجود یک قدرت واحد بر هر دو طرف ساحل رود ارس را بیان می‌کنند. در نهایت نیز همان‌طور که پیش از این اشاره شد این کلیسا در دوران صفویه توسط عباس میرزا مرحله چهارم بازسازی خود را پشت سر گذاشت.

معماری کلیسای سنت استپانوس

همان‌طور که گفته شد کلیسای سنت استپانوس در محوطه‌ای سرسبز واقع شده و بنای بلند و استوانه‌ای آن در میان درختان بلندقامت خودنمایی می‌کند. تقریباً تمامی بخش‌های این بنا از سنگ و حصار ساخته شده است و در کنار هفت برج نگهبان و همین‌طور پنج استوانه سنگی، دژ‌های دوران ساسانی را در ذهنتان تداعی می‌کند. دیوار‌های سنگی و خوش‌تراش بیرونی این بنا بسیار زیبا و منحصربه‌فرد هستند و به ارزش معماری آن افزوده‌اند. به طور کلی می‌توان گفت که معماری این بنا تلفیقی از معماری‌های رومی، اشکانی و همین‌طور اورارتویی است و در تمام آن از سنگ‌هایی با رنگ صورتی، سفید و قرمز استفاده شده است.

ابعاد تعیین‌شده در کلیسای استپانوس چیزی حدود ۲۲ در ۱۵ متر است و توسط دو ورودی مشخص از مهمانان استقبال می‌کند. یکی از این ورودی‌ها که ورودی غربی به شمار می‌رود دارای چهار ستون بالکنی است که معمولاْ برای سرودخوانی مورد استفاده قرار می‌گرفته و ورودی بعدی که در قسمت جنوبی قرار دارد نیز در کنار ساختمان ناقوسخانه گنبد واقع شده است.

به طور کلی می‌توان گفت که ساختمان اصلی کلیسای سنت استپانوس به سه بخش اصلی صحن و گنبد ۱۶ ضلعی، برج ناقوس و همین‌طور اجاق دانیال تقسیم می‌شود. صحن کلیسا یا همان نمازخانه در وسط محوطه اصلی کلیسا قرار دارد و دارای مدخلی در ضلع غربی خود با ابعادی در حدود یک و نیم در دو و نیم متر است. این مدخل دارای درب چوبی زیبایی است که با منبت‌کاری قاجاری و میخکوب‌های فلزی تزئین شده و از سبک هنر‌های اسلامی پیروی می‌کنند.

در کنار این درب نیز طاقی مقرنس‌کاری‌شده قرار دارد که به‌نوبه خود شاهکاری در معماری به شمار می‌رود. در این قسمت کتیبه‌ای به زبان فارسی و ارمنی وجود دارد که در رابطه با خرید روستای دره شام توسط عباس میرزا و هم‌چنین وقف آن به این کلیسا نوشته شده است. ساختمان نمازخانه شبیه به صلیب است و گنبد ۱۶ ضلعی نیز سقف مرکزی آن را تشکیل می‌دهد. در انتهای قسمت شرقی صلیب هم محراب کلیسا قرار گرفته و دارای ارتفاعی ۹۶ سانتی‌متری از کف نمازگاه است.

برج ناقوس نیز در قسمت جنوبی ساختمان اصلی قرار دارد و بر روی طبقه دوم آن هرمی بر روی هشت ستون کوچک واقع شده است. ستون‌های برج ناقوس از سنگ سرخ کلیسا بوده و هرکدام دارای سرستونی خوش‌طرح و زیبا هستند. پیشانی طاق‌هایی که در بین این ستون‌ها قرار دارند نیز با نقش برجسته فرشته طیب، ترنج، ستاره و گل هشت پر تزئین شده‌اند.

اجاق دانیال هم تالاری متصل به دیوار شمالی کلیساست که از سه قسمت تالار اجتماعات، خود اجاق که توسط دیواری جدا شده و همین‌طور محل غسل تعمید تشکیل می‌شود.

بازدید از کلیسای سنت استپانوس

اگر تصمیم به بازدید از کلیسای سنت استپانوس جلفا دارید می‌توانید تمامی روز‌های هفته و سال به جز چهاردهم خرداد، بیست و یکم رمضان، بیست و پنجم شوال، نهم و دهم محرم و هم‌چنین بیست و هشتم صفر از ساعت ۹ صبح تا ۶ بعد از ظهر اقدام کنید.

بهترین زمان سال برای بازدید از این بنا فصل‌های بهار و تابستان است و شما می‌توانید با صرف زمانی در حدود چند ساعت از تمامی بخش‌های کلیسا بازدید کنید. این کلیسا به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم در کشور دارای امکاناتی از جمله پارکینگ، پوشش شبکه و بوفه است، اما متاسفانه از نظر دسترسی به وسایل نقلیه، امکان تردد معلولین با ویلچر، اقامتگاه، رستوران و مرکز امانتداری شرایط خوبی ندارد.

توصیه ما این است که در کنار بازدید از کلیسای سنت استپانوس به کلیسا‌های منطقه دره شام و همین‌طور دامنه کوه‌های اطراف کلیسا نیز مراجعه کرده و از تماشای آن‌ها لذت ببرید.