هفته نامه سلامت – دکتر شاهد صدر: اگر اهل ورزش و باشگاه باشید، احتمالا تاکنون آسیب‌های ورزشی را تجربه کرده‌اید. این آسیب‌ها معمولا به دنبال حرکات اشتباه یا فشار بیش از حد روی عضلات ایجاد ‌می‌شوند. بعضی از آنها خود به خود بعد از چند روز بهبود ‌می‌یابند اما بعضی دیگر تا مدت‌ها فرد را آزار ‌می‌دهند. گروهی از آسیب‌ها نیز در کوتاه‌مدت مشخص نمی‌شوند و در آینده خود را نشان می‌دهند. درمقابل، آسیب‌های حاد به قدری دردناک هستند که فرد را طی ساعات اولیه به درمانگاه و مطب پزشک ‌می‌کشانند.

 

صدمات ورزشی در بسیاری از موارد اجتناب‌ناپذیر هستند؛ حتی اگر فرد تکنیک و شکل درست حرکات ورزشی را رعایت کند، اما خوشبختانه ‌می‌توان احتمال بروز این آسیب‌ها را با رعایت چند نکته کلیدی به حداقل رساند. اگر شما نیز بر اثر ورزش‌های مختلف از جمله بدنسازی، یوگا، اسپینینگ، بادی فیت، TRX، پیلاتس و… دچار آسیب یا دردهای کمر، شانه، گردن و زانو شده‌اید یا ‌می‌خواهید از بروز آنها پیشگیری کنید، این مقاله را از دست ندهید.

 

این یادداشت به شما ‌می‌گوید که برای کدام آسیب‌ها باید به پزشک مراجعه کنید و کدام صدمات را با روش‌های خانگی تحت درمان قرار دهید.

 

اصول و تکنیک ورزش را بیاموزید

یکی از دلایل بروز آسیب‌های ورزشی، رعایت نکردن تکنیک حین انجام حرکات است. هر یک از رشته‌های ورزشی دارای اصول و تکنیک‌هایی هستند که به صورت تخصصی برای آن رشته طراحی شده‌اند. افراد باید قبل از انجام حرکات با این اصول آشنا باشند.

 

برای مثال در حرکت اسکات (اسکوات) باید پاها و زانوهای خود را به اندازه عرض شانه باز کنند و زانوها را هیچ‌گاه قفل نکنند. حین خم شدن زانو نیز نباید اجازه دهند شست پا از کشکک زانو جلوتر یا عقب‌تر برود. درواقع شست پا باید در امتداد کشکک زانو قرار بگیرد. همچنین باید ستون فقرات را صاف و قفسه سینه را باز نگه دارند. بی‌توجهی به هر یک از این اصول می‌تواند باعث بروز آسیب‌های مختلف از جمله کمردرد، زانودرد و… شود.

بدون آمادگی ورزش نکنید

افرادی که تا به حال ورزش نکرده‌اند‌ یا مدت زیادی از ورزش کردن آنها می‌گذرد باید به‌تدریج فعالیت ورزشی را آغاز کنند. علاوه براین، حرکات ورزشی باید متناسب با توان فیزیکی فرد انتخاب شوند. اگر بدن به ورزش عادت نداشته باشد، می‌توان حرکات را از ست‌های 6 تایی شروع کرد و به‌تدریج آنها را در جلسات بعد به ست‌های 8 تایی، 10 تایی، 12 تایی و 15 تایی رساند. با رسیدن به ست 15 تایی نیز می‌توان میزان وزنه را افزایش داد، اما اگر فرد از ابتدا قادر به انجام ست 6 تایی نباشد نباید به اجبار آن را کامل کند، بلکه باید حرکت را با 1 بار تکرار آغاز کند و به‌تدریج به ست 6 تایی در جلسات بعد برساند.

 

اگر هم اصلا توانایی انجام حرکت را نداشته باشد باید ابتدا با حرکات سبک‌تر، عضله‌های خود را تقویت کند و بعد سراغ تمرین مورد نظر برود. برای مثال خانم‌ها اغلب نمی‌توانند به راحتی حرکت بارفیکس انجام دهند زیرا بالاتنه آنها توان و آمادگی انجام این حرکت را ندارد. این افراد باید ابتدا با حرکات سبک‌تر عضلات بالاتنه، جلوبازو و پشت را تقویت کنند و به‌تدریج با افزایش قدرت عضلانی روی بارفیکس بروند. درغیر این صورت به بدن خود آسیب خواهند رساند.

آرنج و زانو را قفل نکنید

یکی دیگر از اصول مهم در ورزش، خودداری از قفل کردن مفاصل آرنج و زانو است. زمانی که این مفاصل را در حالت صاف و قفل شده نگه می‌دارید فشاری مضاعف بر مفصل وارد می‌کنید. حال اگر در همین حالت به انجام حرکات ورزشی بپردازید، فشار وارد شده بر مفصل و خطر آسیب‌دیدگی را چند برابر افزایش می‌دهید. برای جلوگیری از وضعیت باید حرکات ورزشی را با مقداری خمیدگی در آرنج و زانو انجام دهید.

 

در انجام حرکات ورزشی، محور حرکتی مفاصل را نباید از حالت طبیعی خارج کرد. برای مثال خیلی اوقات افراد هنگام بلند کردن وزنه یا گرفتن بندهای TRX، مچ خود را به اصطلاح می‌شکنند و به داخل خم می‌کنند. این کار در طولانی‌مدت با آسیب مفصل مچ همراه خواهد شد. برای جلوگیری از این آسیب می‌توان از دستکش‌ها‌ی مخصوصی استفاده کرد که دور مچ را با کش ضخیم می‌پوشانند و به ثابت ماندن آن در حالت طبیعی کمک می‌کنند.

 

از زخم‌های عضلانی پیشگیری کنید

تقویت عضله با کمک ورزش نیاز به زمان دارد. بافت‌های عضلانی پس از هر بار ورزش باید ترمیم شوند. در غیر این صورت ممکن است دچار زخم یا جوشگاه (نقاط ماشه‌ای) شوند. زمانی که عضله بیش از حد توان تحت فشار قرار می‌گیرد، تارهای بافت عضلانی در بعضی نقاط به یکدیگر پیوند می‌خورند تا این فشار را راحت‌تر تحمل کنند. همان‌طور که دو رشته طناب در کنار یکدیگر محکم‌تر از یک رشته طناب هستند، رشته‌های عضلانی نیز با پیوند به یکدیگر قدرت بیشتری برای تحمل وزن پیدا می‌کنند، اما متاسفانه این پیوند باعث ایجاد زخم در بافت عضلانی می‌شود.

 

این زخم‌ها دردناک هستند و مانند گره یا رشته‌های مارکارونی در لمس قابل‌تشخیص‌اند. گره‌های عضلانی خیلی اوقات، عصب موجود در عضله را نیز درگیر می‌کند و متعاقب آن سیستم عصبی بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به همین دلیل است که درد حاصل از گره‌های عضلانی گاهی اوقات به مناطق دیگر نیز انتشار پیدا می‌کند. متاسفانه خیلی اوقات پزشکان متوجه نمی‌شوند این دردها از زخم یا گره عضلانی نشات گرفته‌اند.

از ریکاوری غافل نشوید

کلیه ورزشکاران باید پس از هر جلسه تمرین از روش‌ها‌ی ریکاوری (بازیابی توان عضله و ترمیم بافت‌ها‌ی عضلانی) استفاده کنند. حتما شما نیز تا به حال درد و کوفتگی روز بعد از تمرین ورزشی را تجربه کرده‌اید، به‌خصوص اگر عادت به ورزش نداشته باشید. این درد بر اثر تجمع اسید لاکتیک در عضلات به دنبال پارگی‌ها‌ی بسیار ریز در تارهای ماهیچه‌ای ایجاد می‌شود. ورزش درواقع با ایجاد انبساط و انقباض عضلانی در شرایط سخت و تحت فشار باعث ایجاد آسیب‌های میکروسکوپی در عضلات می‌شود و از این طریق به تقویت و رشد ماهیچه‌ها کمک می‌کند.

 

اگرچه این پارگی‌های ریز نشانه پیشرفت در تقویت عضلات هستند اما اگر با اصول ریکاوری همراه نشوند در طولانی‌مدت باعث افت عملکرد ورزشکار خواهند شد. ریکاوری ورزشی، روش‌ها‌ی متعددی دارد؛ از دوش آب گرم و سرد گرفته تا ماساژ، وعده‌ها‌ی پروتئینی و خواب کافی نیز می‌توانند به ترمیم عضلات آسیب‌دیده پس از یک تمرین سخت ورزشی کمک کنند، اما ورزشکاران حرفه‌ای علاوه بر رعایت این موارد باید بعد از هر جلسه تمرین، از روش‌ها‌ی تخصصی ریکاوری مثل کامپرشن‌تراپی، کرایوتراپی (سرمادرمانی) و… نیز استفاده کنند.

 
اگر دچار کمردرد شده‌اید …

اگرچه ورزش می‌تواند به بهبود کمردرد کمک کند اما گروهی از ورزش‌ها و حرکت‌ها مثل اسکات، دراز و نشست، لانج، دد لیفت با ‌هالتر، خم کردن کمر به سمت عقب، رساندن دست به نوک پا و… با ایجاد فشار بر دیسک‌های بین مهره‌ای باعث تشدید درد کمر در افراد مستعد می‌شوند. برای جلوگیری از کمردرد حین ورزش باید محور حرکتی مفاصل را کامل کرد و به تقویت عضله‌های مرکزی مثل عضلات شکم و عضلات کناری بدن پرداخت. با این حال اگر دارای سابقه کمردرد یا دیسک کمر هستید باید قبل از انجام هرگونه حرکت ورزشی با پزشک خود مشورت داشته باشید. در غیر این صورت ممکن است حتی با تقویت عضلات مرکزی و کناری بدن نیز دچار عود کمردرد شوید.

اگر دچار زانودرد شده‌اید …

اغلب افرادی که دچار زانودرد می‌شوند، دارای اضافه وزن هستند. این افراد معمولا برای کاهش وزن سراغ ورزش‌های هوازی مثل دویدن روی تردمیل می‌روند، اما به دلیل عدم آمادگی و ضعف در عضلات ران، فشار را به مفصل زانو منتقل می‌کنند. بنابراین دچار افزایش زانودرد می‌شوند و ورزش را کنار می‌گذارند. این افراد باید با مشورت پزشک، در کنار ورزش‌های هوازی به ورزش‌های قدرتی مثل بدنسازی نیز بپردازند تا علاوه بر کاهش وزن، عضلات خود را هم تقویت کنند.

اگر دچار گردن‌درد شده‌اید …

اغلب افرادی که در ورزش دچار گردن‌درد می‌شوند، گردن خود را هنگام انجام حرکات از مرکز ثقل خارج می‌کنند. سر انسان به طور میانگین حدود 5 تا 8 کیلوگرم وزن دارد. وظیفه تحمل این وزن را مهره‌های قسمت فوقانی ستون فقرات و ماهیچه‌های اطراف آن برعهده دارند. زمانی که سر به حالت عمودی در امتداد ستون فقرات قرار می‌گیرد، این وزن بین ماهیچه‌ها و مهره‌ها به میزان مساوی تقسیم می‌شود، اما اگر سر در وضعیت خمیده به جلو نگه داشته شود، فشار وزن روی گردن افزایش می‌یابد و باعث ایجاد دردهای گردنی می‌شود.

 

 

طوری که اگر فرد حدود 7 سانتی‌متر سر خود را جلوتر از حالت طبیعی قرار دهد حدود 18 تا 20 کیلوگرم وزن روی گردن قرار می‌دهد. برای پیشگیری از دردهای گردن فرد باید با تکنیک و شکل درست حرکات ورزشی آشنا باشد، ستون فقرات را صاف نگه دارد و سر را در امتداد ستون فقرات قرار دهد؛ جز در مواردی که حرکت ورزشی مورد نظر مستلزم خم کردن ستون فقرات باشد.

اگر دچار شانه‌درد شده‌اید …

مفصل شانه مانند مفصل لگن به صورت دورانی حرکت می‌کند و محور حرکتی بسیار گسترده‌ای دارد. به همین دلیل نسبت به مفاصل دیگر بیشتر در معرض آسیب قرار می‌گیرد. برای پیشگیری از این آسیب‌ها افراد باید حتما تحت نظر مربی ورزش کنند تا با انجام حرکت‌های درست، ضمن افزایش ثبات در مفصل باعث تقویت عضلات شوند.

آسیب‌های شانه در ورزش معمولا شامل صدمات تاندون از جمله پارگی، نیم‌پارگی و التهاب می‌شود. پارگی و نیم‌پارگی تاندون با درد شدید، کبودی، تورم و اختلال در محور حرکتی همراه هستند اما التهاب تاندون معمولا فقط باعث ایجاد درد می‌شود. البته محور حرکتی در این مورد نیز ممکن است به دلیل درد مختل شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

رسیدگی به دردها و آسیب‌ها‌ی ورزشی مراحل مختلفی دارد. گاهی اوقات درد به قدری شدید است که فرد باید در اسرع وقت به مرکز درمانی مراجعه کند اما درمورد دردهای قابل‌تحمل در مرحله اول خانه‌درمانی توصیه می‌شود. در خانه‌درمانی می‌توان از راهکار «پرایس» استفاده کرد. اجزای این راهکار عبارتند از حمایت از عضو آسیب‌دیده، استراحت، سرمادرمانی با استفاده از یخ، کمپرس کردن و بالا نگه داشتن عضو آسیب‌دیده از سطح قلب.

 

اگر درد بعد از گذشت 3 روز به خانه‌درمانی جواب ندهد در مقطع بعد باید به پزشکان غیرتهاجمی ‌مثل متخصص کایروپراکتیک، فیزیوتراپی، توانبخشی، طب فیزیکی، طب سوزنی و… مراجعه کرد تا علت آن مشخص شود. در صورت عدم بهبود با روش‌ها‌ی فیزیکی و غیرتهاجمی، در مقطع بعدی می‌توان تحت نظر پزشک از دارودرمانی و انواع قرص‌ها‌ی مسکن و ضدالتهاب استفاده کرد. اگر بیمار به دارودرمانی هم جواب ندهد باید تحت درمان با روش‌ها‌ی تهاجمی مثل تزریق دارو قرار بگیرد. جراحی نیز آخرین گزینه برای درمان محسوب می‌شود.