مجله سیب سبز: آنتی‌بیوتیک‌ها بعد از مسکن‌ها دومین دسته از داروهای پرمصرف کشور محسوب مي‌شوند که بسیاری از آنها را مي‌توان بدون نسخه پزشک از داروخانه‌ها تهیه كرد. همین امر باعث شده بسیاری از افراد با ظهور اولین نشانه‌های سرماخوردگی یا مشکل در دفع ادرار و … مثل «نقل و نبات» آنتی‌بیوتیک مصرف کنند.

 

گرانی هزینه‌های درمانی هم شیوع مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها را چند برابر کرده غافل از اینکه مصرف نادرست و نابجای این داروها مي‌تواند جان فرد و حتی اطرافیانش را به خطر بیندازد، به خصوص اگر بیمار دوره مصرف آنتی‌بیوتیک را کامل نکند. دکتر فاطمه سلیمانی، عضو کمیته کشوری تجویز و مصرف صحیح دارو شما را با عوارض و خطرات مصرف نابجا و نادرست آنتی‌بیوتیک‌ها آشنا مي‌كند.

در زمان سرماخوردگی ویروسی آنتی‌بیوتیک نخورید

منظور از مصرف زیاد، مقدار آنتی‌بیوتیک نیست؛ عمده مشکلی که وجود دارد مصرف غیرمنطقی آنتی‌بیوتیک است، یعنی در شرایطی که ضرورتی به استفاده از آنتی‌بیوتیک نیست از آن استفاده مي‌شود. آنتی‌بیوتیک‌ها عمدتا در مقابله با بیماری‌های میکروبی استفاده مي‌شوند. خود واژه آنتی‌بیوتیک هم از همین کلمه گرفته شده است؛ یعنی ضدمیکروارگانیسم‌هایی که عمدتا باکتری‌ها هستند. برای مثال اکثر سرماخوردگی‌ها ویروسی هستند و آنتی‌بیوتیک‌هایی که به صورت وسیع استفاده مي‌شوند هیچ تاثیری روی روند بیماری‌های ویروسی نخواهند گذاشت.

 

البته یک طیف محدودی از داروهای ضدویروس وجود دارد اما باور عمومي ‌بر این است که وقتی سرماخوردگی حادث مي‌شود باید آنتی‌بیوتیک مصرف کرد. در این شرایط ما مي‌گوییم مصرف آنتی‌بیوتیک نادرست است. مشکل مهم‌تری هم وجود دارد و آن هم اينكه معمولا بیمار در اینکه دوز کامل آنتی‌بیوتیک را به مدت لازم مصرف کند به اندازه کافی دقت نمي‌کند. یعنی اگر قرار است دارو را برای یک دوره 7 تا 14 روزه مصرف کند طی 2 یا 3 روز اول که علائم بیماری‌اش فروکش مي‌کند مصرف آنتی‌بیوتیک را قطع مي‌کند.

 

وقتی جان اطرافیان‌تان را هم به خطر مي‌اندازید!

فروکش کردن علائم بیماری عمدتا در سرماخوردگی‌های ویروسی دیده مي‌شود یعنی خود به خود بیماری خوب مي‌شود. در هر صورت چه مصرف نابجا باشد و چه بجا، اگر آنتی‌بیوتیک به میزان کم و ناکافی مصرف شود، باعث مي‌شود آن میکروارگانیسم از بین نرود و مقاوم شود. در چنین شرایطی دیگر نمي‌توان به راحتی با مصرف آنتی‌بیوتیک این میکروارگانیسم را ازبین برد چراکه نسبت به حمله آنتی‌بیوتیک از خود مقاومت نشان خواهد داد. این میکروارگانیسم بار بعدی که در فرد یا حتی افراد دیگر بیماری ایجاد کند، مقاوم شده و آن آنتی‌بیوتیک کارایی لازم را نخواهد داشت.

 

این موضوع نگرانی عمده ما درمورد آنتی‌بیوتیک‌هاست و اینکه سازمان جهانی بهداشت یک سال را به عنوان سال مقابله با مصرف نادرست آنتی‌بیوتیک‌ها نام‌گذاری مي‌کند به‌دلیل اهمیت موضوع مقاومت میکروبی است. این موضوع فقط خود فرد را دچار مشکل نمي‌کند بلکه اطرافیان را هم درگیر مي‌سازد، یعنی وقتی یک میکروب مقاوم مي‌شود اگر به فرد دیگری هم انتقال پیدا کند درمورد آن فرد نیز آنتی‌بیوتیک قبلی را نمي‌توان استفاده کرد. درواقع زمانی مشکل حاد مي‌شود که بیماری سرپایی نباشد یعنی به هر دلیل بيمار در بیمارستان بستری شود. بیشتر بیمارانی که بستری مي‌شوند به‌دلیل وجود عفونت‌های بیمارستانی برای‌شان آنتی‌بیوتیک تجویز مي‌شود. در این شرایط وقتی مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها ایجاد مي‌شود دیگر دست پزشک بسته شده و خطر جانی برای بیمار به همراه مي‌آورد.

اگر پشت سر هم دچار عفونت شویم چه‌کار کنیم؟!

کسانی که به دلایل مختلف به طور مکرر دچار عفونت‌های باکتریایی مي‌شوند (باز هم تاکید مي‌شود عفونت ویروسی نباشد یعنی با تشخیص پزشک عفونت باکتریایی باشد) برای مثال جراحی لثه انجام مي‌دهند و مجبورند آنتی‌بیوتیک بخورند و بعد از مدتی دچار عفونت ادراری مي‌شوند، اگر آنتی‌بیوتیک را درست مصرف کنند مشکلی برای‌شان ایجاد نمي‌شود چون آنتی‌بیوتیکی که روی عفونت لثه تاثیرگذار است با آنتی‌بیوتیکی که برای سیستم عفونت ادراری استفاده مي‌شود، متفاوت است.

 

درمورد کسانی که دچار عفونت‌های باکتریایی عودشونده مي‌شوند و مجبورند به طور مکرر از آنتی‌بیوتیک استفاده کنند قطعا با تشخیص آنتی‌بیوگرام (آزمایش‌های حساسیت دارویی) برای‌شان دارو تجویز مي‌شود و آنتی‌بیوتیکی به آنها داده مي‌شود که میکروب نسبت به آن حساس باشد و از بین برود. درواقع آنجایی مشکل ایجاد مي‌شود که ما با اصرار خودمان در شرایطی که لازم نیست آنتی‌بیوتیک مي‌خوریم یا در شرایطی که لازم است آنتی‌بیوتیک‌مان را به طور کامل مصرف نمي‌کنیم.

بیماری‌های مختلف، آنتی‌بیوتیک‌های مختلف

آنتی‌بیوتیک فرآورده یا ماده‌ای است که از یک میکروارگانیسم گرفته مي‌شود و ارگانیسم‌های دیگر را از بین مي‌برد یا مانع فعالیت‌شان مي‌شود. آنتی‌بیوتیک‌ها انواع مختلفی دارند که از لحاظ خصوصیات شیمیایی، فیزیکی و بحث داروشناسی با یکدیگر متفاوت هستند. یک گروه آنتی‌بیوتیک‌های وسیع الطیف هستند که در مقابله با انواع وسیع‌تری از میکروارگانیسم‌ها فعالیت مي‌کنند و برخی آنتی‌بیوتیک‌ها هم طیف اثرشان محدودتر است.

وقتی که سرماخوردگی آنتی‌بیوتیک می‌خواهد

بعضی مواقع برخی بیماری‌های ویروسی وقتی طولانی مي‌شوند عفونت باکتریایی روی آنها سوار مي‌شود. بیشتر سرماخوردگی‌ها به‌خصوص در فصل زمستان از نوع ویروسی هستند و بیمار مي‌تواند با 3 تا 5 روز استراحت و نوشیدن مایعات فراوان بیماری‌اش را رفع کند و نیازی به مصرف آنتی‌بیوتیک نخواهد داشت. اما گاهی اوقات واقعا بیماری باکتریایی است و لازم است آنتی‌بیوتیک مصرف شود. تشخیص نوع بیماری اعم از باکتریایی یا ویروسی از طریق بررسی ترشحات ته حلق و معاینه پزشک صورت مي‌گیرد.

 

با آب فراوان بخوريد

نحوه مصرف آنتی‌بیوتیک‌های مختلف با یکدیگر متفاوت است. بیشتر آنتی‌بیوتیک‌ها به‌دلیل مشکلات گوارشی که ایجاد مي‌کنند بهتر است بعد از غذا خورده شوند اما یکسری از آنتی‌بیوتیک‌ها هستند که باید با معده خالی مصرف شوند تا اثرگذاری بیشتری داشته باشند. برخی آنتی‌بیوتیک‌ها هم با مصرف برخی مواد غذایی تداخل دارند. طیف آنتی‌بیوتیک‌ها بسیار وسیع است و بیماران باید نحوه مصرف آنها را از پزشک یا داروسازشان سؤال کنند. بیشتر آنتی‌بیوتیک‌ها بهتر است با شیر، آبمیوه، چای و نوشابه مصرف نشوند. مصرف همزمان شیر با برخی آنتی‌بیوتیک‌ها، اثرگذاری‌شان را کاهش مي‌دهد، بهتر است آنتی‌بیوتیک همراه با آب فراوان مصرف شوند.

با آنتی‌بیوتیک ویتامین بخوریم؟

آنتی‌بیوتیک‌ها معمولا در فلور طبیعی دستگاه گوارش تغییر ایجاد مي‌کنند، به همین دلیل بسیاری از افراد وقتی آنتی‌بیوتیک مصرف مي‌کنند دچار مشکلات معده و روده‌ای، اسهال و … مي‌شوند (به‌خصوص در مورد کودکان). طبیعی است که وقتی دارویی را مصرف مي‌کنیم فقط روی سلول هدف و میکروارگانیسم موردنظر اثر نمي‌گذارد و ممکن است بقیه بدن را هم دستخوش تغییرات و عوارض خود کند. از آنجایی که جذب بیشتر ویتامین‌ها از طریق دستگاه گوارش انجام مي‌شود باور بر این است که در زمان مصرف آنتی‌بیوتیک مي‌توان با استفاده از ویتامین‌های طبیعی که به وفور در اطراف‌مان وجود دارد یا مولتی ویتامین‌ها این نقص را در کسانی که طولانی‌مدت آنتی‌بیوتیک مصرف مي‌کنند، جبران كرد.

 

مصرف محصولات پروبیوتیک هم بی‌تاثیر نیست اما به هرحال تاثیر آنتی‌بیوتیک کوتاه‌مدت است یعنی فرد برای یک دوره محدودی آنتی‌بیوتیک مصرف مي‌کند. حال این دوره ممکن است در یک شرایط خاص مثلا 3 هفته باشد. حتی در کسانی که عفونت مکرر دارند و مادام دارو مصرف مي‌کنند نوعی تطابق بین ميكروب‌هاي طبیعی دستگاه گوارش و آنتی‌بیوتیکی که مصرف مي‌کنند، پیش مي‌آید. یکی از باورهای اشتباه، ایجاد مشکلات قلبی براثر مصرف آنتی‌بیوتیک است. در این مورد باید بدانید مصرف آنتی‌بیوتیک روی قلب تاثیری نمي‌گذارد و عمده مشکلی که ایجاد مي‌کند همان مقاومت میکروبی است.