کتاب کلیله و دمنه ابوالمعالی نصرالله منشی بخش18

عنوان کتاب : کلیله و دمنه

نویسنده : ابوالمعالی نصرالله منشی

تصحیح و توضیح مجتبی مینوی طهرانی

چون شير سخن دمنه بشنود گفت: او را بقضات بايد سپرد تا از کار او تفحص کنند ، چه در احکام سياست و شرايط انصاف و معدلت .بی ايضاح بينت و الزام حجت جايز نيست عزيمت را در اقامت حدود بامضا رسانيدن.دمنه گفت :کدام حاکم راست کارتر و منصف تر از کمال عقل و عدل ملکست؟ هر مثال که دهد نه روزگار را بدان محل اعتراض تواند بود و نه چرخ را مجال مراجعت

گردون گشاده چشم و زمانه گوش

هر حکم را که رای تو امضا کند همی

و بر رای متين ملک پوشيده نماند که هيچيز در کشف شبهت و افزودن در نور بصيرت چون مجاهدت و تثبت نيست . و من واثقم که اگر تفحص بسزا رود از باس ملک مسلم مانم . و بهمه حال براءت ساحت و فرط مناصحت و صدق اشارت و يمن ناصيت من معلوم خواهد شد . اما از مبالغتی در تفتيش کار من چاره نيست ، که آتش از ضمير چوب و دل سنگ بی جد تمام و جهد بليغ بيرون نتوان آورد

و اگر من خود را جرمی شناسمی در تدارک غلو التماس ننمايمی . لکن واثقم بدطن تفحص که مزطد اخلاص من ظاهر گردد. و هرچيز که نسيم عطر دارد بپاشيدن آن اثر طيب زودتر باطراف رسد .و اگر در اين کار ناقه و جملی داشتمی ، پس از گزاردن آن فرصتها بود ، بردرگاه ملک ملازم نبودمی وپای شکسته منتظر بلا ننشستمی .و چشم می دارم که حوالت کار بامينی کند که از غرض و ريبت مزنه باشد ب، و مثال دهد تا هر روز آنچه رود بسمع ملک برسانند ، و ملک آن را بر رای جهان نمای خود ، که آينه فتح است و جام ظفر ، بازاندازد تا من بشبهت باطل نگردم ، چه همان موجب که کشتن گاو ملک را مباح گردانيد از ان من بر وی محظور کرده است .

آنگاه من خود بچه سبب اين خيانت انديشم ؟ که محل و منزلت آن ندارم که از سمت عبوديت انفت دارم و طمع کارهای بزرگ و درجات بلند بر خاطر گذرانم . هر چند ملک را بنده ام آخر مرا از عدل علام آرای او نصيبی بايد ، که محروم گپردانيدن من ازان جحايز نباشد ، و در حيات و پس از وفات اميد من ازان منقطع نگردد.

يکی از حاضران گفت : آنچه دمنه می گويد از وجه تعظيم ملک نيست ، اما می خواهد که بدين کلمات بلا از خود دفع کند . دمنه گفت :کيست بنصيحت من از نفس من سزاوارتر؟ و هرکه خود را در مقام حاجت فروگذارد و در صيانت ذات خويش اهتمام ننمايد ديگران را در وی اميدی نماند . و سخن تو دليل است بر قصور فهم و وفور جهل تو . و تا گمان نبری که اين تمويهات بر رای ملک پوشيده ماند !که چون تاملی فرمايد و تمييز ملکانه بر تزوير تو گمارد فضيحت تو پيدا آيد و نصيحت از معاندت جدا شود ، که رای او کارهای عمری بشبی پردازد و لشکرهای گران باشارتی مقهور کند.

ز رايش ار نظری يابد آفتاب بصدق

که خواند يارد صبح نخست را کاذب؟

مادر شير گفت :از سوابق مرک و غدر تو چندن عجب نمی دارم که از اين مواعظت دراين حال و بيان امثل در هر باب . دمنه گفت :اين جای مواعظتست اگر در محل قبول نشيند ، و هنگام مثل است اگر بسمع خرد استماع افتد . مادر شير گفت :ای غدار ، هنوز اميد می داری که بشعوذه و مکر خلاص يابی ؟ دمنه گفت : اگر کسی نيکويی را ببدی و خير را بشر مقابله روا دارد من باری وعده را بانجاز و عهد را بوفا رسانيدم . ملک داند که هيچ خاين را پيش او دليری سخن گفتن نباشد ، و اگر در حق من اين روا دارد مضرت آن هم بجانب او باز گردد. و گفته اند «هرکه در کارها مسارعت نمايد و از فوايد تامل و منافع تثبت غافل باشد بدو آن رسد که بدان زن رسيد که بگرم شکمی تعجيل روا داشت تا ميان دوست و غلام فرق نتوانست کرد .» شير پرسيد:چگونه؟ گفت :

آورده اند که در شهر کشمير بازرگانی بود حمير نام و زنی ماه پيکر داشت که نه چشم چرخ چنان روی ديده بود ، نه رايد فکرت چنان نگار گزيده  ،رخساری چون روز ظفر تابان و زلفی چون شب فراق درهم وبی پايان

خود ز رنگ زلف و نور روی او برساختند

کفر خالی از گمان و دين جمالی زيقين

و نقاشی استاد، انگشت نمای جهان در چيره دستی ، از خامه چهره گشای او جان آزر درغيرت ، و از طبع رنگ آميز او خاطر امانی در حيرت ، با ايشان همسايگی داشت . ميان او و زن بازرگان معاشقتی افتاد.رورزی زن او را گفت : بهر وقت رنج می گيری و زاويه مارا بحضور خويش آراسته می گردانی ، و لاشک توقفی می افتد تا آوازی دهی و سنگی اندازی . آخر مارا از صنعت تو فايأه ای بايد . چيزی توانی ساخت که ميان من و تو نشانی باشد ؟ گفت چادری دو رنگ سازم که سپيدی برو چون ستاره درآب می تابد و سايه یدرو چون گله زنگيان بر بناگوش ترکان می در فشد . و چون تو آن بديدی بزودی بيرون خرام .