فهیمه حسن‌میری: بالای پل عابر پیاده ایستادند، با همه چیز خداحافظی کردند و خودشان را پرتاب کردند به کف خیابان. درست مثل فیلم‌های سینمایی. اما این فیلم سینمایی نبود. واقعیت بود. واقعیتی که چند روز پیش در اصفهان اتفاق افتاد و دو دختر نوجوان، تصمیم گرفتند با این روش به زندگی‌شان خاتمه دهند. حرف و حدیث‌های زیادی شروع شد. مثلا این که آنها درگیر چالش «نهنگ آبی» شده‌اند، چالشی که مدت‌هاست در ایران بر سر زبان‌ها افتاده و خانواده‌ها را نگران کرده. شاید نگران‌تر از آُسیب‌های اجتماعی محتمل دیگری که در کنار فرزندانشان است. در واقع به جای این که به مراحل قبل از این چالش توجه شود، مرحله آخر آن مورد توجه قرار گرفته و خانواده‌ها نگرانند که مبادا فرزندشان خودش را از جایی پرتاب کند! انگار نادیده گرفتن روزهای قبل، پنجاه روزی که فرد را به مرحله نهایی می‌رساند، راحت‌تر است. نادیده گرفتن انزوا، خشم، افسردگی و مرحله به مرحله کم شدن اشتیاق و امید زندگی در آنها.

تکذیب شد اما «ترند» شد

با این که هنوز تایید نشده این دو نوجوان اصفهانی، صید «نهنگ آبی» شده باشند و باید منتظر بود دختر نجات یافته از این اتفاق، حالش بهتر شود و خودش شرح ماجرا را بگوید، بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای اعلام کرد این اظهارنظرها باعث شده جستجو به زبان فارسی درباره این چالش اینترنتی و استقبال از دانلود آن زیاد شود، آنقدر زیاد که چارت گوگل‌ترند نشان می‌دهد عباراتی مانند «بازی نهنگ آبی»، «دانلود بازی نهنگ آبی»، «بازی نهنگ آّبی چیست»، «چالش نهنگ آبی» و «مراحل بازی نهنگ آّبی» به ترتیب، بیشترین جستجوها را درباره این چالش داشته باشند.

بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای در بیانیه‌ای، رسانه‌ای شدن و حرف زدن مداوم از این چالش را خطرناک دانست و تاکید کرد: زمانی که رسانه‌های سراسر کشور، شروع به اطلاع‌رسانی در زمینه نهنگ آبی کردند، هشدار دادیم که موج‌سواری رسانه‌ای در این زمینه خطرناک است و ممکن است سودجویانی با کپی‌برداری از مراحل نهنگ آبی، چالش‌های مشابهی را در کشور راه‌اندازی و بحران‌آفرینی کنند، اما توجهی نشد و نهنگ آبی که چالشی ناشناخته در کشور بود، سر زبان‌ها افتاد و موقعیت برای سودجویان فراهم شد.

این هشدارها در حالی از سوی بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای مطرح می‌شود که آنها تاکید دارند نهنگ آبی را نباید به چشم یک بازی دید، بلکه چالشی است که نه تنها در فضای مجازی بلکه به صورت حضوری هم ممکن است انجام شود. رضا احمدی، مدیر رده‌بندی سنی بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای، در گفت‌وگو با خبرآنلاین، با تاکید بر این که نهنگ آبی اصلا بازی اینترنتی محسوب نمی‌شود و به اشتباه به آن می‌گویند بازی، اشاره می‌کند: این چالش، شامل مجموعه‌ای از قوانین متنی است، نه وبسایت است نه اپلیکیشن و نه نرم‌افزاری که بتوانیم به آن بازی بگوییم. کاربرد آن روی شبکه‌های اجتماعی است ولی به دلیل این که عناصر بازی‌گونه دارد، از این چالش به عنوان یک بازی نام‌ می‌برند، این سوءتفاهم باعث می‌شود خطرات آن چند برابر شود و افراد متوجه نباشند که در دام چه موضوعی می‌افتند، تصور کنند یک بازی است و می‌تواند پایان خوشی داشته باشد.

سواد رسانه‌ای نداریم، نهنگ آبی قربانی می‌گیرد

او به بازی‌هایی مشابه چالش نهنگ آبی هم اشاره می‌کند: البته بازی‌هایی داریم که اینطور خطرناک باشند، ولی ما همه بازی‌هایی که قرار است وارد بازار ایران شوند را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم و بعد از آن که رده‌بندی سنی شدند، اجازه ورود آنها را می‌دهیم، اما مساله اینجاست که چنین چالش‌های آنلاین، نظارت زیادی نمی‌توانند داشته باشند جز این که سواد رسانه‌ای افراد را بالا ببریم، بر مهارت‌های زندگی در دانش‌آموزان تاکید کنیم، از ظرفیت‌های صداوسیما و آموزش و پرورش و مربیان پرورشی استفاده شود که بدانند چطور با دانش‌آموزان درباره بازی‌های رایانه‌ای گفتگو کنند.
احمدی همچنین تاکید می‌کند: در جامعه ایران در سال‌های قبل استفاده از فضای مجازی گسترش پیدا کرده و می‌بینیم افرادی زمان زیادی از روز را به این فضا اختصاص می‌دهند ولی متاسفانه سواد رسانه‌ای و فرهنگ صحیح استفاده از بازی‌های رایانه‌ای رشد پیدا نکرده. کسانی که از بازی‌های رایانه‌ای و شبکه‌های ارتباطی استفاده می‌کنند، هنوز نمی‌دانند چقدر و چطور باید با تکنولوژی همراه شوند، مخصوصا خانواده‌ها که باید این نکات را بدانند که فرزندشان دچار مشکل نشود.

این مسئول فرهنگی به نکاتی برای خانواده‌ها اشاره می‌کند، نکاتی که با رعایت آنها فرزندشان از خطرات احتمالی مصون بماند: خانواده‌ها باید توجه داشته باشند که مخصوصا در بازی‌های آنلاین که فرزندشان باید با دیگران تعامل و گفتگو داشته باشد، به او آموزش دهند که اطلاعات شخصی خودش را بازگو نکند، رفتارهای نامناسب دیگران در طول بازی آنلاین را به خانواده اطلاع دهند، ضمن این که فرزندشان را در حین بازی رایانه‌ای تنها نگذارند بلکه هر از گاهی نظارتی بر او داشته باشند.

در عین حال، یکی از مهمترین نکات، دقت به نظام رده‌بندی سنی بازی‌های رایانه‌ای است، موضوعی که مدیر رده‌بندی سنی بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای می‌گوید تمرکز زیادی بر آن دارند: متاسفانه خانواده‌ها تنها به عکس یک بازی توجه می‌کنند در حالی که رده‌بندی سنی روی پاکت بازی‎ها وجود دارد که لازم است به آن دقت کنند. به طور میانگین برای هر بازی حدود 35 ساعت وقت گذاشته می‌شود که با ارزیابی محتوایی، رده‌بندی سنی آن را مشخص کنیم. این موضوع شامل تمام بازی‌های تولید کشورمان و بازی‌های خارجی می‌شود، اعم از بازی‌هایی که با موبایل، کامپیوتر یا هر وسیله دیگری انجام شود. ما پنج گروه سنی داریم؛ مثبت سه، مثبت هفت، مثبت دوازده، مثبت پانزده و مثبت هجده سال. خانواده‌ها لازم است بر اساس سن فرزندشان یکی از این بازی‌ها را با توجه به رده بندی سنی و همچنین علائم هشداردهنده درباره شدت تاثیرگذاری محتواهای آُسیب‌رسان و میزان خشونت که در بازی وجود دارد انتخاب کنند.

احمدی همچنین می‌گوید: در کشورهای توسعه‌یافته برای بازی‌ها و همچنین برای فرهنگسازی درباره آنها به شدت نظارت و دقت وجود دارد اما متاسفانه مسئولان ما به بازی به چشم این که صرفا بازی است نگاه کردند و ما خیلی دیر توانستیم آنها را مجاب کنیم که چه تاثیرات مثبت یا منفی می‌تواند داشته باشد. اما خوشبختانه در یکی دو سال اخیر اتفاقات خوبی افتاده، با نمایندگان مجلس جلساتی داشته‌ایم و قرار است نهادهایی مثل نیروی انتظامی، آموزش و پرورش و صداوسیما برای فرهنگ‌سازی به ما کمک کنند.

«قربانی»، قربانی نگرفت

اما همزمان که از چالش اینترنتی «نهنگ آبی» به عنوان یک چالش خطرناک حرف زده می‌شد، بازی «قربانی» که اتفاقا تولید داخل هم بود، در معرض دانلود کاربران قرار گرفته بود. بازی‌ای که مخاطب را دعوت می‌کرد فردی را که از او متنفر است، به این بازی بکشاند و درواقع با تصویر ساختگی او، انواع خشونت‌ها را نسبت به او انجام دهد، همانطور که در توضیح این بازی برای دانلود آن نوشته شده بود: «با این بازی هر کسی را که بخواهید و در هر جا و هر مکانی که دوست داشته باشید می‌توانید کتک بزنید. در این بازی که بر اساس قوانین فیزیک طراحی شده، شما به سادگی قادر خواهید بود هر شخصی را که بخواهید وارد بازی کنید و با 44 نوع اسلحه و ابزار مختلف مانند نیزه، تبر، ساطور، مشعل، بمب، چکش، آر پی جی، اتو، تخم مرغ، برق، زنجیر یا شلاق و … قربانی خود را بزنید. فقط کافی است عکسی از قربانی در گوشی خود داشته باشید یا از اینترنت دانلود کنید … این همه ماجرا نیست، این بازی امکان فیلمبرداری از این مراسم را به شما می‌دهد و می‌توانید فیلم را در شبکه‌های اجتماعی بفرستید!» و جزییات دیگری که سرشار از خشونت و برای ترغیب کاربران نسبت به دانلود این بازی نوشته شده‌اند!

بازی «قربانی» البته مدت کوتاهی در دسترس بود و با بازخوردهای منفی که داشت، از بازارهای دانلود و خرید آنلاین حذف شد، اما این تنها بازی خشونت‌بار نیست، بازی‌های دیگری هم هستند که شاید نه با این وضوح، اما همین کارکرد خشونت‌آمیز را دارند. هرچند مدیر رده‌بندی سنی بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای می‌گوید: روی بازی‌های آنلاین که در مارکت‌های اینترنتی مختلف ارائه می‌شود نظارت داریم.

او با اشاره به این که بازی قربانی، از دسترس حذف شده است، می‌گوید: تا پایان آبان ماه این ظرفیت برای ما ایجاد می‌شود که خودمان هر بازی را که خطرناک تشخیص دادیم، از بازارهای اینترنتی حذف و امکان دانلود آن را غیرممکن کنیم، اما تا این زمان، با مارکت‌ها و ارائه‌دهنده‌های این بازی‌ها همکاری و تعامل داریم و مواردی که باید حذف شوند را به آنها اطلاع می‌دهیم و آنها خودشان نسبت به حذف آن اقدام می‌کنند.

احمدی درباره رده‌بندی این بازی‌ها می‌گوید: یکی از این رده‌بندی‌ها «توصیه نمی‌شود» است، مانند بازی قربانی که چه برای کودکان و چه برای افراد بزرگسال، خطرناک و همراه با تبعات ناگوار شناخته و حذف شد. درست است که بازی‌های مشابه وجود دارد، اما جای نگرانی نیست و ما برای حذف آنی بازی‌های خطرناک اقدام می‌کنیم، اما سلامت جامعه و مصون ماندن از خطرات بازی‌های اینترنتی و شبکه‌های مجازی، مشروط به این است که دستگاه‌های دیگر هم برای افزایش سواد رسانه‌ای قدمی بردارند و ما را برای مقابله با این بازی‌ها تنها نگذارند تا اجازه ندهیم بازی‌هایی مثل «قربانی» با تاثیراتی که دارند، موفق شوند قربانی بگیرند.

47234