رسول سلیمی: سفر رجب طیب اردوغان به مصر، هم برای ترکیه هم برای مصر، تحولی تاریخی به شمار می‌آید. رئیس‌جمهوری ترکیه در حالی برای اولین‌بار پس از سال‌ها، به مصر سفرکرده که عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهوری مصر، از اردوغان در فرودگاه قاهره استقبال کرد. این اولین سفر اردوغان به مصر پس از بیش از یک دهه است و از نزدیک‌تر شدن او به عبدالفتاح السیسی حکایت دارد.
اردوغان در بحبوحه جنگ جاری اسرائیل با حماس در غزه گفته بود که به امارات عربی متحده و سپس به مصر می‌رود تا ببیند «برای برادرانمان در غزه چه کاری می‌توان انجام داد.» اردوغان تأکید کرده بود که آنکارا «برای توقف خونریزی هر کاری انجام می‌دهد.» مصر تنها دریچه غزه به روی جهان است که به دست اسرائیل کنترل نمی‌شود؛ زیرا اکنون به جز گذرگاه رفح در مرز غزه با مصر، تمام گذرگاه‌های دیگر توسط اسرائیل بسته شده است. اما از سویی اسرائیلی‌ها خواستار بازرسی تمام کامیون‌هایی هستند که گذرگاه رفح عبور می‌کنند و این موضوع روند ارسال کمک‌ها را کند می‌کند. اردوغان که اسرائیل را یک «دولت تروریست» و حماس را «گروهی از آزادی‌خواهان» توصیف کرده، سفیر خود در تل‌آویو را به کشور فراخواند، اگرچه او «گسست کامل» از اسرائیل را غیرممکن دانسته است.

مرور رخدادهای گذشته ترکیه و مصر نشان می‌دهد روابط دو کشور در سال ۲۰۱۳ پس از برکناری محمد مرسی، رئیس‌جمهور اسلام‌گرای مصر، قطع شد. ترکیه از زمان روی کار آمدن اردوغان روابط نزدیکی با محمد مرسی و اخوان‌المسلمین داشت؛ اما دو کشور بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۳ دوره پرتنشی را پشت سر گذاشتند.
اردوغان در حالی به دعوت السیسی به مصر رفت که بارها با الفاظی همچون «مستبد غیرمنتخب» او را خطاب قرار داده بود. مصر هم در مقابل، بارها ترکیه را به «تأمین مالی تروریست‌ها» متهم کرده بود. تنش بین ترکیه و مصر در پی انتقادهای رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه در آن سال‌ها، از ارتش مصر شدت گرفت. همان زمان و بعد از کودتای السیسی علیه مرسی، رجب طیب اردوغان خواستار آزادی محمد مرسی شده بود. پس از آن قاهره اعلام کرد که به دلیل «مداخله مستمر ترکیه در امور داخلی مصر» روابطش را با آنکارا کاهش می‌دهد و سفیر ترکیه را اخراج کرد.
اما بعد از سال‌ها روند عادی‌سازی روابط ترکیه و مصر با دیدارها و دست‌دادن رجب طیب اردوغان با عبدالفتاح سیسی در دوحه و با میانجی‌گری قطر تسریع شد. در آن زمان، رؤسای جمهوری مصر و ترکیه برای شرکت در مراسم افتتاحیه جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ به دوحه قطر رفته بودند. زمین‌لرزه سال قبل ترکیه هم‌بار دیگر زمینه عادی‌سازی روابط دو کشور را فراهم آورد. در آن هنگامی که وزیر امور خارجه مصر برای بازدید از مناطق زلزله‌زده به ترکیه رفته بود و با مولود چاووش‌اوغلو، وزیر امور خارجه وقت، دیدار کرد. مجموعه این رخدادها به تنش‌زدایی تدریجی مصر و ترکیه منجر شد تا در نهایت هاکان فیدان، وزیر امور خارجه در دولت جدید ترکیه، در اکتبر ۲۰۲۳ به مصر رفت و زمینه دیدار رؤسای جمهور دو کشور فراهم شد.
در همین راستا دو رهبر سیاسی پس از ملاقات با یکدیگر چندین توافق‌نامه امضا کردند و هر دو خواستار گشایش «مرحله جدیدی در روابط»، افزایش سطح بازرگانی دوجانبه به ۱۵ میلیارد دلار در سال ظرف چند سال و نیز همکاری دیپلماتیک در خاورمیانه و آفریقا شدند.
چه آنکه هم مصر و هم ترکیه سال‌هاست که در زمین لیبی، هر کدام از یکی از دو دولت رقیب حمایت می‌کنند، اما پیوندهای بازرگانی دو کشور در وضعیت خوبی باقی ماند، به‌طوری‌که بر پایه ارقام، آنکارا پنجمین شریک تجاری قاهره است. این دو کشور فارغ از تبادلات تجاری در حوزه نظامی و امنیتی هم با یکدیگر رابطه خوبی دارند؛ به‌گونه‌ای که هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه از موافقت کشورش با فروش پهپادهای جنگی به قاهره خبر داده است. این موافقت دو روز پس از دیدار وزیر تولید نظامی مصر و همتای ترکیه‌ای او برای گفت‌وگو درباره همکاری در زمینه تولید مشترک مهمات، اعلام شد. پهپاد بیرقدار «تی‌بی-۲» ترکیه با قابلیت پرواز با محموله تا وزن ۶۵۰ کیلوگرم، برد ۱۵۰ کیلومتر و سرعت ۷۰ گره دریایی، یکی از بهترین پهپادهای چندمنظوره جهان به شمار می‌رود و کشورهای منطقه به دنبال خریداری آن از آنکارا هستند.
از سوی دیگر ترکیه عضو ناتو در بحبوحه جنگ جاری در نوار غزه چه از داخل کشور و چه از طرف سایر کشورهای جهان اسلام زیر فشار فزاینده‌ای قرار دارد تا موضعی قاطع درباره نبرد غزه بگیرد و از فلسطینی‌ها حمایت کند، درحالی‌که چنین موضعی می‌تواند بر آینده روابط ترکیه و اسرائیل اثر منفی بگذارد. کارشناسان روابط بین‌الملل معتقدند، هرچند از اقدام‌های اردوغان چنین برمی‌آید که او قصد دارد همان راهبردی را دنبال کند که برای بازنگری سیاست خارجی ترکیه در خاورمیانه آغاز کرده، اما او همچنان به انتقاد از اسرائیل ادامه خواهد داد، زیرا به گفته خودش تلاش‌های دولت آن کشور برای بهبود روابط ترکیه با اسرائیل تا کنون به نتیجه مطلوب نرسیده است.
به‌عبارت‌دیگر اردوغان ترجیح می‌دهد با حمایت‌کردن از حقوق فلسطینی‌ها، افزون بر کسب محبوبیت مردمی، در تحولات سیاسی آینده ترکیه نیز امتیازهای بیشتری کسب کند. حال باید منتظر بود و دید که نزدیکی دو کشور بعد از ۱۲ سال چگونه قرار است بر روندهای منطقه‌ای و به خصوص پرونده غزه تاثیرگذار باشد.

۳۱۱۲۱۳