پارسی وی : روزگاری ناصر‌الدین شاه در نخستین سفرش به فرنگ، هنگامی که از دارالخلافه به مقصد روسیه حرکت کرد، در نخستین منزلگاهش نوشت «دلمان برای تهران تنگ شده است».

نخستین منزلگاه قبله‌عالم، روستای طرشت بود. از آن روز تاکنون تهران بیش از 48آبادی و روستا را بلعیده و به شهری بزرگ تبدیل شده است. حالا این غول آرمیده در دامن البرز، چشم به سرزمین‌های حاشیه‌اش دارد.

توسعه شهرک‌های حاشیه‌ای این شهر با سیاست‌های نادرست هر روز توان اقلیمی این شهر 200ساله را بیش از پیش از بین می‌برد. آلودگی هوا، آلودگی منابع آب و خاک، تراکم جمعیت، کاهش سرانه‌های خدماتی و بسیاری از تنگناها، از این شهر یک هیولای بی‌مهار ساخته است. تهران این روزها بیش‌از هر زمان دیگر غیرقابل زیست‌تر است. در طول سال‌های گذشته مدیریت شهری تهران توانسته محرومیت‌های چندین ساله این شهر را اندکی به عقب براند و خدمات مناسبی به شهروندان ارائه کند اما باز هم این میزان خدمات برای ساکنان این شهر کافی نیست؛ چرا که ساکنان شهرک‌های اقماری تهران که بیشتر به زندگی خوابگاهی روی آورده‌اند، برای تأمین تمام خدمات و امکانات مورد نیاز خود به تهران دل بسته‌اند. در واقع شهر تهران جمعیتی معادل 15میلیون نفر دارد نه آنچه امروزه آمارها می‌گویند. تهران یک شهر 9میلیون نفری نیست. تهران یک کلانشهر بی‌حد و مرز است. به تعبیر کارشناسان این شهر یک مجموعه شهری است؛ مجموعه‌ای که از رودهن در شرق شروع می‌شود و تا حوالی هشتگرد در آن‌سوی کرج را دربرمی‌گیرد. این مجموعه شهری که بیش از 15میلیون نفر جمعیت دارد، به مادرشهری به نام تهران وابسته است.

مروری بر آمارها

تهران یکی از متراکم‌ترین شهرهای جهان است. مساحت این شهر 636کیلومترمربع است و بیش از 9میلیون نفر در این شهر زندگی می‌کنند. در آخرین رده‌بندی شهرهای جهان، تهران به‌عنوان دوازدهمین شهر متراکم جهان معرفی شد. در واقع در هر کیلومترمربع از این شهر بیش از 14هزار نفر زندگی می‌کنند؛ یعنی در هر مترمربع از این شهر 14نفر در حال زندگی هستند. تنها یک مقایسه کوچک کافی است تا این اعداد صورت واقعی خود را نشان دهند. جمعیت شهر نیویورک براساس آمار سال 2010در حدود 18میلیون و 500هزار نفر است. این جمعیت در زمینی به مساحت هشت هزار و 683کیلومترمربع زندگی می‌کنند. یعنی در هر کیلومترمربع از این شهر دو هزار و 130نفر زندگی می‌کنند و در هر مترمربع از آن نیز در حدود دو نفر اسکان دارند. این رقم در مقایسه با پرجمعیت‌ترین شهر جهان نیز قابل توجه است. جمعیت مجموعه شهری توکیو به همراه یوکوهاما و شهرک‌های اقماری در حدود 33میلیون و 200هزار کیلومترنفر است. این جمعیت در زمینی به مساحت هفت هزار کیلومترمربع زندگی می‌کنند. در واقع در هر کیلومترمربع این شهر چهار هزار و 742نفر در حال زندگی هستند و در هر مترمربع این شهر نیز بیش از چهار و نیم نفر اسکان دارند.این آمار تنها مبنایی اندک برای مقایسه است. هر اندازه میزان تراکم در شهری بیشتر باشد، امکان ارائه خدمات و امکانات در آن مشکلات بیشتری خواهد داشت. حال تصور کنید که جمعیت شهرک‌های اقماری این شهر نیز چشم به این خدمات و امکانات دارند.

همه نسخه‌های دولت برای تهران

شاید در طول سال‌های اخیر نخستین گام برای رشد جمعیت در شهر تهران در جریان تصویب طرح جامع شهر تهران برداشته شد. هنگامی که طراحان طرح جامع در سال 85جمعیت نهایی پایتخت را هشت‌ونیم میلیون نفر در افق چشم‌انداز کردند، بیش از هر چیز به رویکرد کارشناسی تکیه کرده بودند و بر این امر که دیگر این شهر به لحاظ اقلیمی توان بار‌گذاری بیشتر جمعیتی را ندارد. آنان معتقد بودند که در حال حاضر تهران با همین اندازه جمعیت (جمعیت تهران در سال 85در حدود هفت میلیون و 800هزار نفر بود) دیگر توان اقلیمی ندارد.

تأکید آنها نیز بر آلودگی هوا و منابع آبی تهران و محدودیت‌های مختلف این شهر در خدمات‌رسانی به شهروندان بود. اما هنگامی که این طرح به شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور برای تأیید ارائه شد، محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور که تازه در پاستور مستقر شده بود، بر تمام این دیدگاه‌های کارشناسان خط بطلان کشید. او تأیید طرح جامع شهر تهران را منوط به افزایش 20درصدی در جمعیت این شهر دانست و گفت پیش‌بینی جمعیت تهران باید تا 9میلیون و 600هزار نفر افزایش یابد. دوباره کارشناسان طرح را از نو نوشتند تا بتوانند نخستین طرح جامع شهر تهران را پس از تقریبا نیم قرن به تصویب برسانند. هنوز چند صباحی از این روزگار نگذشته بود که باز هم رئیس‌جمهور در مورد تهران ایده‌ای تازه مطرح کرد؛ «طرح انتقال وزارتخانه‌ها به استان‌ها». برای اجرای این طرح در ابتدا دولت از کارمندانی که اصلیت‌شان تهرانی نبود خواست به شهر خود بازگردند و برای تحقق این امر وعده تسهیلاتی چون مسکن و زمین را نیز به آنها داد که البته به‌علت نداشتن برنامه مشخص و مدون در این خصوص، این طرح با استقبال کارمندان مواجه نشد و تنها عده معدودی برای انجام این کار اعلام آمادگی کردند. خیلی زود طرح انتقال وزارتخانه‌ها به استان‌ها که از پیش شکست خورده بود به فراموشی سپرده شد. این‌بار شهردار سابق پایتخت در قامت رئیس‌جمهور طرحی تازه مطرح کرد؛ طرحی به غایت جذاب اما باز هم غیرعملی. 12تیرماه سال گذشته رئیس‌جمهور در جمع فعالان مسکن مهر از نهایی شدن طرحی خبر داد که به موجب آن قرار شد به هر خانوار ایرانی هزار متر زمین به‌صورت رایگان تعلق گیرد تا افراد در 200مترمربع از این زمین بنای مسکونی و در 800متر آن باغ میوه احداث کنند.

او در پایان سخنانش گفت: «ان‌شاءالله این طرح تا پایان سال آماده و در 10الی 15منطقه به‌طور آزمایشی اجرا می‌شود». این ایده رئیس‌جمهور نه‌تنها کارشناسان را به واکنش واداشت بلکه عالی‌ترین مقام کشور نیز در این‌باره اظهارنظر کردند. رهبر معظم انقلاب در این‌باره فرمودند: «من جدا از این طرح باغشهرها نگرانم. آقای رئیس‌جمهور هم چندبار با من مطرح کردند، به ایشان هم گفتم. من نمی‌دانم چه پیش می‌آید، سوءاستفاده‌چی‌ها چه خواهند کرد. با این دید نگاه کنید که راه را باز نکنید. یک عده‌ای سوءاستفاده‌چی هستند… مطمئنم که یک عده‌ای نشسته‌اند و کمین گرفته‌اند که ببینند چطور می‌توانند این طعمه را بربایند».

اما این پایان ماجرای طرح‌های دولت برای تهران نبود. چندی بعد دولت از شیوه اداره تهران ابراز نگرانی کرد و اعلام کرد بهتر است تهران در قالب 22فرمانداری مستقل اداره شود. اما از همان روزهای نخستین طرح این ایده، نمایندگان مجلس به مخالفت با آن برخاستند و مانع تصویب و اجرای آن شدند. آخرین اتفاقی هم که رخ داد داستان جدایی ری از تهران بود؛ داستانی که هفته گذشته با دخالت دیوان عدالت اداری کشور به پایان رسید.

افزایش جمعیت شهری شهرک های اقماری تهران به همراه افزایش جمعیت پایتخت طی سال های 85 تا 90

پایگاه اطلاع رسانی وزارت کشور