هفته نامه سلامت: جوش‌های معمولی یا زیرپوستی معمولا در گروه رایج‌ترین شکایت‌های بیماران به متخصصان پوست طبقه‌بندی می‌شوند. در «میزگرد زیبایی» این شماره هم میزبان خانم جوانی هستیم که شکایت خود از جوش‌های مقاوم صورت‌شان را به این ترتیب عنوان کرده‌اند:

«۳۴ ساله هستم و از دوران نوجوانی، جوش‌های زیرپوستی زیادی می‌زنم. در دوره‌های مختلف از آنتی‌بیوتیک‌های متفاوتی که متخصصان پوست برایم تجویز کرده‌اند، استفاده کرده‌ام که متاسفانه این دارو‌ها فقط در دوران مصرف تاثیر داشته و بعد از قطع داروها، جوش‌ها بدتر شده‌اند. مدتی هم یک پزشک برایم مصرف داروی راکوتان را تجویز کرد که تا ۸ ماه بعد از مصرف این قرص هم جوش نزدم، اما پس از قطع مصرف دوباره جوش‌ها برگشتند.

من هم دیگر به پزشک مراجعه نکردم. جالب اینکه در دوران بارداری اصلا جوش نزدم، اما بعد از زایمان جوش‌ها با شدتی کمتر از قبل دوباره شروع شدند و مرا وادار به انجام دو دفعه زالودرمانی کردند. بعد از زایمان هم دو مرتبه به پزشک مراجعه کردم و داروی آزیترومایسین برایم تجویز شد. با اینکه این دارو را هم دو دوره خورده‌ام، باز هم جوش می‌زنم و این جوش‌ها در دوره عادت ماهانه و زمانی که عصبی هستم یا استرس دارم، بیشتر می‌شوند.

آزمایش هورمونی هم قبل از بارداری انجام دادم که خوب بود، اما احساس می‌کنم جوش‌هایم هورمونی‌اند، چون اصلا چرکی نیستند. در این مدت، بیشتر پزشکان برایم آزیترومایسین تجویز کردند که تاثیر چندانی هم نداشته و به‌دلیل شرایطم نمی‌توانم راکوتان مصرف کنم. حالا می‌خواستم بدانم که تکلیف من با این‌همه جوش‌های زیرپوستی که خوب هم نمی‌شوند، چیست؟»

تشخیص زیرپوستی بودن یا نبودن جوش‌ها برعهده پزشک است

ندا احمدلو: اگر بخواهیم در مورد دلیل کلی ابتلا به انواع جوش‌ها بدانیم، باید چه مواردی را در نظر بگیریم؟

ضایعات آکنه‌ای یا جوش‌ها جزو بیماری‌های نسبتا شایعی هستند که تقریبا ۸۵ درصد مردم جهان، حتی موارد محدود یا خفیف آن‌ها را در طول زندگی تجربه می‌کنند. در برخی موارد ممکن است ضایعات جوش یا آکنه شدید به‌دلیل مواردی مانند عوامل ارثی، عوامل تغذیه‌ای، چرب بودن بیش از حد پوست یا اختلالات هورمونی، به‌خصوص در خانم‌ها، اتفاق بیفتد.

از نظر علمی، ابتلا به انواع جوش در خانم‌ها شایع‌تر است یا در آقایان؟

برخلاف باور عمومی که گمان می‌کنند خانم‌ها بیشتر از آقایان جوش می‌زنند، از نظر علمی و به‌دلیل تفاوت هورمونی بین خانم‌ها و آقایان، شدیدترین شکل‌های جوش در آقایان مشاهده می‌شود و جوش‌های مردانه معمولا عمیق، دردناک، چرکی و منتشر هستند. البته ناگفته نماند با اینکه خانم‌ها با شدت ملایم‌تری جوش می‌زنند، سیر بروز آکنه و درمان آن در خانم‌ها طولانی‌تر است. علاوه بر این، بروز جوش‌های جدید با افزایش سن در خانم‌ها بیشتر از آقایان اتفاق می‌افتد و ممکن است بسیاری از خانم‌ها حتی بعد از ۳۰ یا ۴۰ سالگی بیشتر از مردان در همین رده سنی با جوش‌های مختلف مواجه شوند.

همان‌طور که از سوال میزگرد این هفته متوجه شدید، این خانم ادعا می‌کنند از دوره نوجوانی دچار جوش‌های زیرپوستی هستند. آیا تشخیص نوع جوش یا زیرپوستی و نبودن آن توسط خود فرد امکان‌پذیر است؟

معمولا نه، یک اصطلاح رایج میان پزشکان درباره جوش‌های زیرپوستی وجود دارد که از این جوش‌ها تحت عنوان «کومدون» نام برده می‌شود. کومدون‌ها درواقع تجمع چربی زیر پوست هستند. این تجمع زمانی با عنوان کومدون یا جوش زیرپوستی شناخته می‌شود که چربی به بیرون از پوست راه نداشته باشد و داخل غدد چربی‌ساز تجمع کند. نتیجه این حالت، بروز برجستگی‌های تقریبا همرنگ پوست می‌شود.

میان بیماران، جوش‌های دیگری هم با عنوان جوش‌های زیرپوستی شناخته می‌شوند که ما از نظر علمی به آن‌ها «نُدول» می‌گوییم. ندول‌ها در مشاهده بالینی به‌صورت برجستگی‌های قرمزرنگی هستند که سر یا دهانه چرکی در آن‌ها دیده نمی‌شود. زمانی که این برجستگی‌ها با انگشت لمس شوند، شبیه عدس یا نخود ریز در زیر انگشت حس می‌شوند. ندول‌ها معمولا در دوره عادت ماهانه میان خانم‌ها شایع‌تر هستند.

آیا درمان کومدون‌ها و ندول‌ها مانند یکدیگر است؟

نه، ما معمولا برای درمان کومدون‌ها از دارو‌های موضعی لایه‌بردار به‌منظور کنترل و بهبود آن‌ها کمک می‌گیریم، اما در بسیاری از موارد، درمان ندول‌ها یا کیست‌های زیرپوستی به تجویز دارو‌های خوراکی برحسب نوع و شدت جوش‌ها نیاز دارد.

یکی از سوالات رایجی که برای بسیاری از افراد در مورد جوش‌ها مطرح می‌شود، این است که آیا اصلا نیازی به درمان جوش‌ها وجود دارد؟ یا اگر درمانی برای جوش‌ها انجام نشود، خودشان به‌صورت خودبه‌خود بهبود می‌یابند؟

در بحث درمان جوش‌ها، ما با دو مورد مختلف مواجه هستیم؛ اول اینکه جوش‌ها از نظر ظاهری و علائمی مانند دردناک بودن و داشتن ترشح چرکی ناخوشایند هستند. از این‌رو، بهتر است درمان شوند. از طرف دیگر، یکی از بزرگ‌ترین فواید درمان جوش‌ها این است که آن‌ها زودتر خوب می‌شوند و درنتیجه جای جوش یا جوشگاه کمتری روی پوست بیمار باقی می‌ماند.

برای تشخیص نوع جوش و درمان آن، چه اقدامات اولیه‌ای باید انجام بگیرد؟

زمانی که فردی مانند این خانم، جوش‌های طولانی‌مدت داشته باشد، باید از نظر هورمونی مورد بررسی قرار بگیرد تا پزشک متوجه شود آیا هورمون‌های مردانه در بدن او بالا هستند یا نه؟ از طرف دیگر، گاهی انجام سونوگرافی برای بررسی ابتلا یا عدم ابتلا به تخمدان پلی‌کیستیک هم ضروری است. انجام دادن این دو آزمایش می‌تواند به پزشک نشان دهد آیا بیمار با جوش‌های مقاوم به‌دلیل ابتلا به تخمدان پلی‌کیستیک یا اختلال هورمونی مواجه است یا نه؟

این خانم در گفته‌هایشان عنوان کرده‌اند نتیجه بررسی هورمونی ایشان خوب بوده، ولی خودشان فکر می‌کنند جوش‌ها هورمونی هستند. نظر شما در این مورد چیست؟

در برخی موارد که چندان نادر هم نیست، ما بعد از بررسی‌های کامل روی بیمار متوجه می‌شویم وی مبتلا به اختلالات هورمونی یا مشکلات زمینه‌ای دیگر نیست. در این صورت و از نظر طبقه‌بندی، بیمار در گروه افرادی با جوش‌های مقاوم به درمان قرار می‌گیرد.

اگر جوش‌های فردی نسبت به درمان مقاوم شوند، چطور می‌تواند آن‌ها را از بین ببرد؟

زمانی که بیمار با جوش‌های مقاوم به درمان مواجه می‌شود، راه‌حل نهایی برای او مصرف قرص «اَکوتان» است. البته بهتر است بیماران با این واقعیت هم آشنا باشند که ممکن است در ۱۵ درصد موارد، جوش‌ها واکنش مناسبی به اَکوتان هم نشان ندهند و بیمار مجبور باشد برای بهبود جوش‌هایش مدت نسبتا زیادی صبر کند.

به‌طور کلی، در کسانی که شرایط بدنی مناسبی داشته باشند، ممکن است پیشنهاد مصرف دوز خیلی کمی از اَکوتان برای کنترل جوش‌های مقاوم آن‌ها مطرح شود. زمانی که اَکوتان یا همان ایزوترتینویین به‌صورت طولانی‌مدت و با دوز محدود مصرف می‌شود، جلوی بروز ضایعات جدید جوش یا آکنه گرفته می‌شود. این دوز محدود مصرفی ممکن است به‌صورت یک بار در هفته یا در هر ۱۰ روز باشد.

در مورد مصرف طولانی‌مدت اَکوتان به شرایط مناسب بدن بیمار اشاره کردید. منظورتان از این شرایط چیست؟

ما می‌توانیم از مهم‌ترین این شرایط به چنین مواردی اشاره کنیم:

• آزمایش‌ها نشان بدهند آنزیم‌های کبدی بیمار در وضعیت طبیعی قرار دارند.
• چربی خون بیمار بالا نباشد.
• اگر بیمار خانم است، قصد بارداری نداشته باشد.

در این صورت، مانعی برای مصرف طولانی‌مدت کپسول اَکوتان وجود نخواهد داشت. بهتر است بدانید به‌طور کلی استفاده از دوز پایین این کپسول، عاملی برای کنترل چربی پوست و کنترل‌کننده بروز جوش‌های جدید است.

این خانم عنوان کرده‌اند بیشتر پزشکان برای ایشان مصرف داروی آزیترومایسین تجویز می‌کنند و این تجویز تقریبا برایشان غیرموثر است. نظر شما در این باره چیست؟

داروی آزیترومایسین و داکسی‌سایکلین یا هم‌خانواده‌های آن مثل تتراسایکلین جزو درمان‌های آکنه هستند، ولی در موارد خاصی مانند مورد این بیمار که جوش‌ها نسبت به درمان مقاوم می‌شوند، استفاده از این دارو‌ها نمی‌تواند کمک چندانی به کنترل جوش‌ها کند. از طرف دیگر، در چنین شرایطی بعد از قطع دارو، جوش‌ها دوباره برمی‌گردند و درمان را بی‌فایده می‌کنند. به این ترتیب، هر زمانی که این خانم قصد بارداری مجدد نداشتند، باید روی درمان با اَکوتان که راه مناسب‌تری برای ایشان است، حساب کنند.

زالودرمانی، راه درمان جوش‌ها نیست!

دکتر سیدمسعود داوودی: یکی از روش‌های قدیمی یا سنتی که از دیرباز برای درمان جوش‌ها مطرح بوده، زالودرمانی است. زالودرمانی مانند بسیاری از روش‌های درمانی سنتی، زمانی انجام می‌شد که علم بشر به اندازه کافی پیشرفت نکرده بود و پزشکان یا حکیمان ریشه بیماری‌ها یا راه درمان مناسب برای آن‌ها را نمی‌شناختند. این درحالی است که در دهه‌های اخیر و همراه با پیشرفت چشمگیر علم پزشکی، رو‌آوردن به چنین روش‌هایی که بعضا خطراتی هم برای بیمار دارند، چندان منطقی به نظر نمی‌رسد.

اولین نکته‌ای که ما باید در درمان جوش‌ها، به‌خصوص جوش‌های مقاوم، مورد توجه قرار دهیم، این است که ببینیم اصلا دلیل بروز جوش چیست؟ شناسایی دلیل یا ریشه بروز جوش‌ها به پزشک کمک می‌کند از طریق درمان بیماری زمینه‌ای، شرایط مساعدی برای درمان جوش‌ها فراهم کند. با این‌حساب، می‌توان در مرحله اول روی این نکته تاکید کرد که تا علت بروز جوش مشخص نشود، نمی‌توان درمان مناسبی برایش پیدا کرد.

در مرحله بعدی باید به بحث درباره روش‌های سنتی رفع جوش مانند زالودرمانی بپردازیم. همان‌طور که گفته شد، شاید این روش‌ها اثر مثبتی برای برخی بیماران داشته باشند، اما چنین آثاری کاملا موقت و غیرقابل‌اتکا به‌عنوان درمانی اصولی هستند. از طرف دیگر، با توجه به اینکه احتمال بروز عفونت‌های ثانویه در افرادی که زالودرمانی می‌کنند هم وجود دارد، ما نمی‌توانیم به زالودرمانی به‌عنوان روش درمانی ایمن نگاه کنیم. گاهی خونریزی از محل گزش زالو به حدی می‌رسد که مشکلاتی جدی برای بیمار ایجاد می‌کند. گاهی هم افراد مبتلا به کم‌خونی یا آن‌هایی که دارو‌های رقیق‌کننده خون (وارفارین یا آسپیرین) مصرف می‌کنند، شدیدا سلامت‌شان را با انجام دادن کار‌هایی مانند زالودرمانی به خطر می‌اندازند.

هرچند زالودرمانی به‌طور کلی نمی‌تواند روش مورد تاییدی از طرف مراجع علمی جهان باشد، این روش با تاکید بیشتری برای خانم‌های باردار، کودکان، نوجوانان، سالمندان و افرادی که مشکلات مربوط به انعقاد خون دارند، ممنوع است. بد نیست بدانید در مواردی دیده شده آلوده بودن محل نگهداری یا پرورش زالو هم می‌تواند خطر بروز عفونت در بیمار را تشدید کند و سلامت او را شدیدا به خطر بیندازد.

علاوه بر این، برخی زالو‌ها به‌خودی‌خود سمی هستند و استفاده از آن‌ها روی پوست می‌تواند ابتلا به عفونت‌های کشنده را برای بیمار در پی داشته باشد. از این‌رو، با توجه به تمام دلایل عنوان‌شده، توصیه می‌شود افراد دارای جوش‌های شدید یا مقاوم حتما برای حل مشکلات‌شان به پزشک مراجعه کنند تا از طریق شناسایی زمینه بروز جوش‌ها، بهترین و ایمن‌ترین راه‌های درمانی توسط پزشک به آن‌ها پیشنهاد شود.

آیا شرایط روانی می‌تواند باعث تغییر شرایط جوش‌ها شود؟

دکتر مجتبی امیری: یکی از شکایت‌های رایج میان بسیاری از افرادی که جوش‌های مداوم دارند، این است که قرار گرفتن در برخی شرایط روانی نامناسب مانند استرس یا عصبانیت باعث ایجاد جوش در آن‌ها می‌شود. بهتر است بدانید استرس یا عصبانیت کنار سایر عوامل روان‌پزشکی نمی‌توانند به‌خودی‌خود باعث ایجاد جوش شوند، اما زمانی که بدن در شرایط استرس، اضطراب، خشم یا عصبانیت قرار می‌گیرد، با افزایش سطح التهاب مواجه می‌شود.

در این شرایط ممکن است وضعیت جوش‌هایی که از قبل وجود داشته‌اند، بدتر شود. به عبارت ساده‌تر، عوامل استرس‌زا می‌توانند باعث تشدید جوش‌ها یا برخی مشکلات پوستی دیگر مانند اگزما شوند، ولی این عوامل به‌تن‌هایی زمینه بروز جوش یا سایر مشکلات پوستی را فراهم نمی‌کنند.

از سوی دیگر، می‌توان به نقش نوسانات هورمونی در تشدید یا تخفیف جوش‌ها اشاره کرد. معمولا خانم‌ها این شرایط را بیشتر درک می‌کنند، زیرا تغییرات هورمونی که در دوران عادت ماهانه، بارداری و پس از زایمان در بدن‌شان ایجاد می‌شود، می‌تواند به کم و زیاد شدن شدت جوش‌ها یا آکنه منجر شود. معمولا زمانی که تشدید جوش‌ها به‌دلیل تغییرات هورمونی است، شرایط این جوش‌ها با برگشتن سطح ترشح هورمون‌ها به حالت عادی بهبود می‌یابد.

نکته دیگر اینکه گاهی چرب بودن بیش از اندازه پوست، تماس روزانه با محصولات آرایشی یا آلوده بودن پوست نیز می‌تواند زمینه بروز جوش‌های پی‌در‌پی را فراهم کند. به همین دلیل توصیه می‌شود اگر پوست چربی دارید، به‌صورت روزانه آرایش می‌کنید یا خارج از منزل می‌روید، حتما در طول روز و پایان روز صورت‌تان را با آب ولرم و پن‌های آنتی‌باکتریال بشویید تا شرایط ایجاد جوش روی پوست صورت را تا حد ممکن از بین ببرید. پیدا کردن راه‌های رسیدن به آرامش مانند انجام دادن کار‌هایی مثل یوگا یا حرکات آرامبخشی هم می‌تواند در کاهش شدت جوش‌ها در اثر استرس‌های روزانه کمک‌کننده باشد.

درمان جوش از منظر طب سنتی

دکتر امیرهوشنگ احسانی: عوامل مختلفی ازجمله مسائل هورمونی، شرایط محیطی یا موارد تغذیه‌ای در بروز جوش‌های مختلف، به‌خصوص در دوران نوجوانی و جوانی نقش دارند. اگر از بحث مربوط به مسائل هورمونی و بیماری‌ها بگذریم، باید بدانیم برخی جوش‌ها خواه‌ناخواه به‌دلیل افزایش التهاب در بدن، مصرف گروهی از مواد غذایی یا آلودگی سطح پوست ایجاد یا تشدید می‌شوند.

به‌عنوان مثال در موارد فراوانی دیده شده برخی افراد با خوردن غذا‌های بسیار چرب، شیرین یا غذا‌های پرادویه دچار جوش و التهاب‌های پوستی می‌شوند. در این صورت، بهتر است مصرف خوراکی‌های چرب را در رژیم غذایی‌شان محدود کنند و کمتر خوراکی‌های شیرین با طبع بسیار گرم بخورند. بهتر است افرادی که در اثر مصرف خوراکی‌های چرب، پرادویه یا شیرین دچار جوش می‌شوند، برای کاهش میزان جوش‌ها یا رفع سریع‌ترشان استفاده از خوراکی‌هایی با طبع سرد مانند خیار، گوجه‌فرنگی، آلبالو، آلو و سایر سبزی‌های تازه را در برنامه غذایی‌شان داشته باشند.

یکی از گیاهانی که استفاده موضعی از آن می‌تواند هم باعث کاهش التهاب در پوست و هم پیشگیری از گسترش جوش‌ها شود، «گیاه مورد» است. این گیاه مانند «گیاه سدر»، اگر به‌صورت موضعی روی پوست زده شود، می‌تواند تا حد قابل‌قبولی باعث بهبود شرایط پوستی و از بین رفتن التهاب و جوش‌های ناشی از آن شود. علاوه بر این، «گیاه خرفه» هم به‌عنوان یکی از گیاهان ضدمیکروب می‌تواند هم به‌صورت موضعی و هم به‌صورت خوراکی برای بهبود جوش‌ها موثر باشد.

اقدام دیگری که می‌توان برای بهبود شرایط پوستی و کاهش جوش‌ها انجام داد، استفاده از «ماسک خیار» است. خیار‌های حلقه‌شده یا له‌شده‌ای که روی صورت قرار می‌گیرند، هم باعث آبرسانی موضعی به پوست می‌شوند و هم التهاب پوست را شدیدا کاهش می‌دهند. از این‌رو، افرادی که در طول روز مدام بیرون از خانه هستند، می‌توانند بعد از بازگشت به خانه و شستن کامل صورت‌شان با شوینده مناسب، به‌مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه از ماسک خیار یا خرفه یا سدر یا مورد برای بهبود شرایط پوستی و کاهش جوش‌هایشان کمک بگیرند.