سال‌های تجاوز و مقاومت

نویسنده : محمد اکرم اندیشمند

احزاب اسلامي ـ جهادي وسازمانهاي مقاومت در دوره ي جهاد

تحريک اسلامي طالبان ـ 1 ـ

تحريک اسلامي طالبان با سه خصوصيت آيئولوژيکي، قومي و وابستگي به خارج در سال 1373 ( 1994 ) پا به عرصه ي ظهور گذاشت. از لحاظ آيدئولوژيکي، تحريک مذکور يک جريان وجنبش سياسي ـ ديني مربوط به شاخه ي سنتي نهضت اسلامي برهبري علماي ديني ( ملا ها ) مي شد. از لحاظ قومي حرکتي بود در جهت اعاده ي حاکميت انحصاري قوم پشتون درافغانستان. و خصوصيت سوم تحريک اسلامي طالبان دروابستگي کامل آنها به خارج ونيروي بيگانه برميگشت. درحاليکه انگيزه وعوامل ظهور طالبان بصورت بالقوه درهردو محل وجايگاه اعتقادي وقومي تحريک طالبان وجود داشت، عامل خارجي وبيگانه تحريک مذکوررا بصورت بالفعل وارد متن حوادث ودگر گونيهاي سياسي افغانستان ساخت.

در برخي نوشته ها وتحقيقات،  پيشنه ي ظهور وموجوديت طالبان را به حيث يک گروه سياسي ـ نظامي درسالهاي دهه ي هشتاد ميلادي به بحث گرفته مي شود. دوتن ازمحققين ونويسندگان غربي در سال 1365 ( 1986 ) براي اولين بارازموجوديت طالبان بصورت يک گروه سياسي ـ نظامي در صفوف جهاد ومقاومت افغانستان سخن ميگويند: « . . .   .  بعضي ديگرازجوانان ازهمان آوان جواني بابريدن از تمام علايق ومحيطي که به آن تعلق دارند به نهضت مقاومت مي پيوندند. في المثل محصلين علوم ديني ، هم آنها که بدليل اقدامات ضد مذهبي سال 1978 ( 1357 ) رژيم وقتل استادانشان ازادامه ي تحصيل بازماندند. آنها دست به تشکيل گروه هاي متعددي بنام ” جبهه ي طالب” زده اند که با حرکت انقلاب اسلامي ائتلاف کرده ودرسيزده ولايت غرب افغانستان مستقر شده اند . . . » ( 59 )

ونشريه” نيوزويک” چاپ امريکا درمورد پيدايش طالبان مي نويسد: « . . .   .    ريشه طالبان به سالهاي هشتاد برميگردد. بسياري ازمتعصبان مذهبي که ازمدرسه هاي ديني سنتي روستاها نامنويس گرديده بودند براي تربيت نظامي توسط امام افسرعمليات ويژه ي پاکستان استخدام گرديدند. امام يک افسراستخباراتي سابقه دار پاکستان است که نام وي سلطان امير است. . .  .  عرفان صديق نويسند ه پاکستاني که امام را خوب ميشناسد ميگويد: ” هررهبر طالبان بصورت شخصي امام را مي شناسند توگويي وي مشاورفني آنها ميباشد.”  .  .  .   پاکستان وقتي يک چينل کمکي به جنبش طالبان که قندهار را گرفتند باز کرد براي تقويت آنها ده ها نفر رانندگان مجرب تانک وپيلوتان ودو نفر مستشار نظامي فرستاد. يکي از اين مستشاران که زير پوشش ديپلوماتيک در شهرغربي هرات بکار آغاز کرد همين امير است. » ( 60 )

تحريک اسلامي طالبان در بعد آيديالوژيک واعتقادي ازمدارس ديني پاکستان عمدتاً مدارس مربوط به جمعيت العلماي اسلام برهبري مولانا فضل الرحمن ومدارس ديني افغانستان برخواستند واز لحاظ افکار واعتقادات سياسي ومذهبي متأثر ازآن مدارس بودند. تمام مدارس ديني جمعيت العلماي اسلام پاکستان ومدارس ديني افغانستان در شيوه تدريس وبينش مذهبي، سياسي واجتماعي ازمدرسه ديوبند هندوستان پيروي ميکنند. وجماعت العلماي اسلام نيم قاره ي هند در سال 1919 توسط گروهي از علماي ديوبند تشکيل شد که يکي ازرهبران مؤسس مولانا مفتي محمود بود. با آزادي نيم قاره ازسلطه انگليس وتشکيل کشور پاکستان در سال 1947 مولانا مفتي محمود برهبري جمعيت العلماي پاکستان رسيد وسپس رهبري را بعد از مرگ او درسال 1977 پسرش مولانا فضل الرحمن به ارث برد.

مدرسه ديوبند در 1867 ميلادي، درست زمانيکه استعمار انگليس سلطه ي خودرا در نيم قاره هند گسترانيده بود تأسيس گرديد. اين مدرسه که درقريه ” ديوبند” واقع شمال دهلي بنام ” دارالعلوم” بوجود آمدسپس به مدرسه ديوبند محل تأسيس وموقعيت مدرسه شهرت يافت. شيوه فراگيري وتدريس علوم ديني درمدرسه ديوبند به شيوه ” نظامي ” به اسم پايه گزارآن شيخ نظام الدين بن قطب الدين سهالوي شهرت دارد که مطابق آن علوم ديني بدودسته ي علوم مادر واصلي وعلوم ممد به علوم اصلي تقسيم ميشود. علوم اصلي شامل تفسير قرآنکريم، حديث وفقه ميگردد. وعلوم ممد، آموزش قوانين زبان عربي( صرف ونحو) ، تجويد، منطق، رياضيات، فلسفه، هندسه وفلکيات را دربرميگيرد. نصاب درسي واسلوب تدريس در مدارس ديني پاکستان وافغانستان ( جامعه تسنن) در تقليد کامل ازمدرسه ديوبند قرار دارد. مدرسه ديوبند براي علما وطلاب علوم ديني جامعه ي تسنن وحنفي مذهب افغانستان وپاکستان طي يک ونيم قرن اخير مقام وجايگاه دانشگاه ازهرمصررا داشته است. مدرسه ديوبند نمونه اي ازمدرسه اهل تسنن محسوب ميشود که طالبان علوم ديني درمدرسه مذکور وکليه مدارسيکه نصاب درسي واسلوب تدريس شان هم مانند مدرسه ديوبند است، بصورت سنتي وعنعنوي معتقد ومقيد به مذاهب چهارگانه اهل تسنن خاصتاً مذهب حنفي تربيه مي شوند. براي سفر وآموزش طالبان افغانستان در مدرسه ديوبند دردوره پادشاهي امان الله خان محدوديت زيادي ايجاد گرديد. چون درنخستين شورش ها عليه امان الله شاه علماي فارغ شده ازمدرسه ديوبند نقش اصلي ورهبري کننده را داشتند. بعد ازآن درطول نيم قرن اخير رفت وآمد وتحصيل طالبان افغاني به ديوبند بسيارمحدود شد. اما شيوه ي تدريس ونصاب درس مدارس ديني افغانستان کماکان در تقليد ازمدرسه ديوبند تا امروز باقي ماند. بعد ازدوره امان الله خان حلقه هاي تحصيل کرده درمکاتب عصري افغانستان هميشه دربرابر مدرسه ديوبند وعلماي افغاني برخواسته ازآن سوء ظن داشته اند. داکترعثمان روستار تره کي استاد سابق فاکولته حقوق وعلوم سياسي دانشگاه کابل علي الرغم حمايت از تحريک اسلامي طالبان که جنگ آنها را با وجود مشارکت هزاران جنگجوي پاکستاني وشبکه تروريستي اسامه بن لادن، ” انقلاب اجتماعي” خواند در مورد مدرسه ديوبند مي نويسد: « کشورمتجاوز واستعماري انگلستان در طول قرن 19 وآغاز قرن 20 هميشه مقاصد سياسي خودرا با لفافه ي مذهب پوشانيده ومانند ادويه ي سمداريکه با قشرشرين پوشانيده شده باشد، درحلقوم مردم فروبرده است. بخشي ازاجنت هائيکه درجامعه ملا وروحاني در قرن 19 ودرمدرسه ديوبند انگريزي نيم قاره هندوستان تعليمات مذهبي سياسي را تعقيب ميکردند وسپس از فراغت از مدرسه به منظور تبليغات ديني، سياسي به افغانستان صادرمي شدند، مظهر دخالت آرام، نامحسوس اما مؤثراستعماري انگلستان درامورداخلي افغانستان بالوسيله ي اجنت هاي خاص بود. . .   .  » ( 61 )                                                                                            تقليد ازمدرسه ديوبند درنصاب وشيوه تدريس مدارس ديني جامعه سني مذهب افغانستان وپاکستان بينش وذهنيت متحجرانه وپرازتبعيض وتعصب را به طالب وملا درهردو جامعه داده است. تحصيل طالبان وملا ها درمدارس تنها به فراگيري علوم ديني محدود ميشود. آنها در بي خبري ازعلوم عصري به سربرده وتحصيل آنرا حتي بعضاً حرام ونامشروع تلقي مي کنند. آنچه را که آنها بنام رياضيات، منطق، فلسفه وفلکيات در مدارس مي خوانند بحث هاي بسيار قديمي درمورد علوم مذکور است که بسياري از مطالب آن درعصر حاضر نادرست محسوب ميشود. آنها از تاريخ وتمدن اسلامي نيز دربي اطلاعي بسر ميبرند. چون هيچ مبحث ومضموني را دراين مورد شامل نصاب درسي ندارند. ازاين روبراي آنها دوران تمدن اسلامي در قرون وسطي وماقبل آن غير قابل درک ميباشد. از تاريخ کشورشان نيز نا آگاه وبي خبراند.

تبعيض وتعصب مذهبي بخشي ديگراز ويژه گيهاي طالبان وملا ها درمدارس اهل تسنن افغانستان وپاکستان است. مذهب تشيع براي بسياري ازآنها به عنوان رافضي، نامسلمان محسوب ميشود. ومذهب حنفي را درميان کليه مذاهب اهل سنت وجماعت بهترين وبرحق ترين مذهب مي پندارند. آنها توسل به اجتهاد را درعصر کنوني که با انکشافات وتحولات جديد درعرصه هاي زندگي ضرورت مبرم محسوب مي شود غيرمجازمي پندارند.

طالبان وملا ها که قبل ازحاکميت حزب دمکراتيک( ثور 1357 ) روبه به کاهش نهاده بودند، در دوران جهاد عليه تجاوز قواي شوري بنا برعواملي چون ويراني وانسداد مکاتب عصري وافزايش بيکاري وفقر درجامعه مجدداً افزايش يافتند. به خصوص تعداد طالبان در مدارس ديني مهاجرين واحزاب جهادي در پاکستان ومدارس ديني کشورميزبان با گذشت هرسال بيشتر وبيشتر گرديد. مشهور ترين مدارس ديني پاکستان که محل درس طلاب وجايگاه ظهوروشکل گيري تحريک اسلامي طالبان افغانستان بودند عبارتند از: دارالعلوم حقانيه دراکوره ختک واقع ايالت سرحد که متعلق به مولانا سميع الحق رهبر شاخه انشعابي جماعت العلماي اسلام پاکستان است.  دارلعلوم شهرکراچي، جامعه ي اسلامي بنوري تاون درکراچي، جامعه ي فاروقيه کراچي ، مدرسه عربي مطلع العلوم درکويته وجامعه ي اشرفيه درلاهور. تمام اين مدارس ازسوي جمعيت علماي اسلام پاکستان برهبري مولانا فضل الرحمن تنظيم واداره ميشوند.