اصطلاح نامه روانشناسی

« ش »

 شاخه پارا سمپاتيك                                Parasympathetic  Branch

   بخش پاراسمپاتيك بر خلاف بخش سمپاتيك در هر زمان معين بر اندام واحدي اثر مي گذارد اگر در فعاليتهاي شديد و بر انگيخته ، بخش سمپاتيك را بخش مسلط و غالب در نظر بگيريم بخش پاراسمپاتيك را مي توان بخش مسلط در دوره آرميدگي به شمار آورد . اين بخش در عمل گوارش مشاركت دارد . و به طور كلي سبب تداوم كاركرد هايي مي شود كه ذخاير بدن را محافظت مي كنند . همچنين مردمك چشم را تنگ مي كند ، ترشح بزاق را راه مي اندازد . هر چند اين دو دستگاه عكس يكديگر عمل مي كنند اما استثناهايي هم براي اين اصل وجود دارد .

بخش سمپاتيك در مورد ترس و هيجان تسلط دارد اما يكي از نشانه هاي نسبتاً رايج پاراسمپاتيك در ترس شديد تخليه غير ارادي مثانه يا روده است . به اين ترتيب هر چند اين دو دستگاه غالباً در جهت عكس يكديگر عمل مي كنند اما تعامل پيچيده يي نيز بين آنها وجود دارد.

                                                                      (اتكينسون و هيلگارد  ،  1983 )

شاخه سمپاتيك                                              Sympathetic  Branch

   بخشي سمپاتيك بصورت واحدي يكپارچه عمل مي كنند در بر انگيختگي هيجاني به طور همزمان ضربان قلب را افزايش مي دهد . شريانهاي ماهيچه هاي مخطط و قلب را گشاد مي كند . شر يانهاي پوست و اندامهاي گوارشي را تنگ مي سازد و سبب تعريق مي شود . علاوه بر اين با فعال ساختن برخي غده هاي درون ريز موجب ترشح هورمونهايي  مي شود كه بر انگيختگي بيشتري را موجب مي شوند . مردمك چشم را گشاد مي كند ، ترشح بزاق را كم مي كند .      ( اتكينسون و هيلگارد ، 1983

شبكيه                                                                                        Retina

   شبكيه قسمت حساس به نور چشم را تشكيل مي دهد و محتوي دو نوع سلول است يكي مخروطها كه بطو ر عمده مسئول ديدرنگي هستند و ديگري استوانه ها كه بطور عمده مسئول ديد  در تاريكي هستند . هنگاميكه استوانه ها و مخروطها تحريك       مي شوند سيگنالهاي آنها از طريق نورونهاي متوالي در خود شبكيه هدايت شده و سر انجام از راه عصب بينايي به قشر مغز مي رسند .

                                                                                         ( گايتون  ،  1991 )

   اطلاعات بينائي در لا يه هاي مختلف شبكيه پردازش مي شوند . ميله ها و مخروطها در شبكيه ، اطلاعات را به جاي آنكه مستقيماً به مغز ارسال كنند . به نرونهاي ديگر در جهت مركز خود كره چشم مي فرستند اين گيرنده ها با يافته هاي افقي و بافته هاي   دو قطبي ، ارتباط سيناپسي بر قرار مي كنند. ياخته هاي دو قطبي نيز كه با ياخته هاي        آما گارين و ياخته هاي گا نگليون ارتباط سيناپسي بر قرار مي كنند در كره چشم جاي دارند .

   اكسون ياخته هاي گانگليون به صورت يك دسته در كنار هم قرار مي گيرند تا عصب بينائي را تشكيل دهند . آنگاه به دور هم مي پيچند تا از راه پشت چشم خارج شوند . نقطه اي كه اين عصب از آن خارج مي شود . نقطه كور نام دارد ، زيرا گيرنده اي ندارد.                                                                              ( كالات ،  1989)

شخصيت :                                                                        Personality

   مجموعه خصوصيات فرد از نظر ساختمان بدن ، هيجانها ، رفتار ، علائق ، نگرشها ، ظرفيتها ، توانايي ها و استعداد ها كه او را از افراد ديگر متمايز مي سازند .

                                                                               ( ساعتچي ، 1374 )

شناخت                                                                               Cognition

   شناخت مفهوم جامع و گستر ده اي است و به فعاليتهاي ذهني اي اطلاق مي شود كه در اكتساب ، پردازش ، سازماندهي و استفاده از دانش دخالت دارد . واژه شناخت فرايند هاي عمده را در بر مي گيرد : كشف كردن ، تعبير ، رده بندي به خاطر آوردن اطلاعات ، ارزيابي مفاهيم ، استنتاج اصول و استنباط قوانين ، به تصور در آوردن امكانات ، ايجاد راهبردها ، خيالپردازي و رويا .                   ( يا سائي ، 1377 )

شناخت درماني                                                  Cognition  therapy

   شناخت در مانگرايان تمايل دارند به باور ها ، نگرش ها و انواع تفكر خود كار كه مسائل مراجعان بوجود مي آورند و آنها را تشديد مي كنند بپردازند . هدف آنها تغيير شناختهاي آسيب زاي فعلي است .                                         ( نظري  ،1381 )

« ش »

شيوايي                                                                                     Mania

   معمولاً به هر نوع اختلال رواني ، خاصه هنگامي كه با رفتار لجام گسيخته و خشن همراه است ، اطلاق مي شود . وقتي اصطلاح «Mania» به عنوان پسوند به كار        مي رود . يعني نوعي ترجيح نا سالم يا يك تكانه منع ناپذير براي رفتار كردن به شيوه اي خاص ( مثل دزدي بيمار گون ) . يكي از دو شكل اختلال «شيدايي – افسردگي » كه بعضي از نشانه هاي آن عبارتند از : نوعي خلق سر خوش يا شنگول غير پايدار ، افزايش فعاليتهاي رواني – حركتي ، بيقراري ، حالت تهييجي ، افزايش تعداد و سرعت فكر كردن و سخن گفتن كه در حالت شديد تر به صورت «پرسش افكار » تظاهر پيدا مي كند و غالباً با احساس بزرگ منشي يا عظمت ، همراه است .

                                                                                     ( ساعتچي ، 1374 )

شيوه فرزند پروري                                                     Parental  style

   شيوه فرزند پروري انگاره خاص رفتار والدي خاص با كودكي خاص است. فرزند پروري معمولاً به دو بعد مستقل تقسيم مي شود . بعد اول را مي توان مستبدانه –    سهل گيرانه ناميد كه در مقابل آن شيوه آزاد منشانه قرار دارد .

   بعد دوم را مي توان پذيرنده – طرد كننده طرد كننده ناميد . مشخصه شيوه پذيرنده عشق و علاقه بدون قيد و شرط و شديد و ابراز محبتهاي خود به خودي است . مشخصه شيوه طرد كننده حفظ فاصله عاطفي «سردي »است .

   بر اساس پژوهشهاي بسيار مطلوبترين تركيب شيوه هاي فرزند پروري يعني شيوه اي كه در كودكان عزت نفس زيادايجاد مي كند تركيب شيوه آزادمنشانه با شيوه پذيرنده است .

                                                                                          ( برونو  ،  1370

 « ض »

ضد اجتماعي                                                                   Antisocial

   به افرادي اطلاق مي شود كه با نظم و قا نون يا با سازمان هاي اجتماعي ، مخالف هستند . توصيف كننده  ابعاد رفتاري فردي است كه براي كاركرد يك گروه يا يك جامعه در عمل يا بالقوه مخرب يا زيان آور است .              ( ساعتچي  ، 1374 )

ضريب همبستگي                                       Correlation  coefficient/

Coefficient of correlation

   در آمار همبستگي به رابطه بين دو يا چند متغير كه قابل تبديل به مقدار هستند اطلاق مي شود. شاخص آماري كه ميزان و حدود رابطه بين متغير ها را نشان مي دهد ضريب همبستگي نام دارد.

   ضريب همبستگي شدت و مستقيم يا غير مستقيم بودن ارتباط را نشان مي دهد كه دامنه نمره گذاري اين ضريب از 1+ تا1- مي باشد .

   همبستگي مثبت و كامل ( 1+= r ) نشان دهنده رابطه مستقيم است . ضريب همبستگي (1-) نشان دهنده رابطه كامل و منفي است . بدين معني كه بين دو متغير رابطه معكوس وجود دارد .                                                      ( دلاور ، 1378 )

« ط »

طرح آزمايش                                               Experimental  design

   آزمايش يك بررسي علمي است كه در آن پژوهشگر يك يا چند متغير مستقل را دستكاري يا كنترل مي كند و اثر متغير هاي همراه با دستكاري متغير ها ي مستقل را در متغير يا متغير هاي وابسته مورد مشاهده قرار مي دهد .

يك طرح آزمايشي طرحي است كه در آن پژوهشگر دست كم يك متغير مستقل را دستكاري مي كند.                                       ( نجفي زند و شريفي ، 1376)

طفوليت                  Infancy                                                              نو باوگي ، كودكي . از ريشه لاتين   I nfantia به معني ناتوان از تكلم .معهذا ، اين ملاك به ندرت مورد استفاده قرار مي گيرد و تعريف مرحله نوباوگي بستگي به اين دارد كه تعريف كننده كيست .

اين دوره تا 18 الي 21 ماهگي نيز ادامه مي يابد . در روانشناسي رشد معمولاً به سال اول زندگي اطلاق مي شود. در نظر عام 2 الي 3 سالگي نيز شامل اين مرحله            مي گردد.                                                                    ( پور افكاري  ، 1373)

« ع »

عادت                                                                                         Habit

   عملي اكتسابي يا آموخته كه به طور منظم و بدون كمترين كنترل ارادي تكرار     مي شود. روش رفتاري اكتسابي كه به صورت خود به خودي در آمده است . تمايل به يك محرك معين كه پاسخ خاصي را بر مي انگيزد . به نظر جان ديويي : مكانيزمهاي پيچيده و انعطاف پذير رفتار كه فعل و انفعال (مقابله ) بين موجود زنده و محيط را كنترل مي كند . به نظر هال الگو ها يا قالبهاي مقاوم رفتار كه از طريق شرطي كردن تقويت شده اند .                                                                 ( شعاري نژاد  ،  1364 )

عزت نفس                                                                        Self esteem

   عزت نفس عبارتست از ابعاد ارزشي و موثر مفهوم شخص از خود يا خود پنداري . به تعبير ديگر ، ميتوان عزت نفس را عبارت احترام به خود ، خود ارزشمند دانستن يا تصويري كه شخص از خودش دارد تعريف كرد . به اين ترتيب تلقي كودك از خودش به عنوان «شاگرد خوب » و نه صرفاً شاگردان فلان مدرسه بر عزت نفس آنها دلالت دارد . در واقع،  كودك نخست از نمره هاي خوب خود وكودك دوم از برنده شدن تيم خود احساس غرور مي كند و اين احساس در او تاثير مثبت مي گذارد.

   گرين والدو و بر كلر (Green wald  and Berckler) عزت نفس را شامل احساس خوب داشتن درباره خود ، دوست داشتن خود ، دوست داشته شدن و رفتار خوب ديگران با او احساس موفقيت و احساس توانايي و راحتي در رهبري و تاثير گذاشتن بر ديگران مي دانند .                                            ( ستوده  ،  1373 )

  همچنان كه كودكان از خود در كي پيدا مي كنند و هويت خود را مي يابند تلويحاً براي خصوصيات خود ارزش منفي يا مثبت قايل مي شوند. مجموعاً اين ارزيابيهايي كه فرد از خود مي كند عزت نفس او را تشكيل مي دهد.

عزت نفس به ارزيابيهاي شخص از خصوصياتش اطلاق مي شود . مثلاً يك پسر بچه هشت ساله ممكن است از خودش اين تصور را داشته باشد كه زياد دعوا مي كند . اگر براي اين توانايي در دعوا راه انداختن ارزش قايل باشد و به خودش حق بدهد ، اين خصوصيت به عزت نفس او مي افزايد . ولي اگر از اينكه مدام دعوا راه مي اندازد نا خشنود باشد اين خصوصيت پر خاشگري احتمالاً عزت نفس او را مي كاهد .

                                                                                ( يا سايي  ،  1377 )

عقده هاي پايه                                                             Basalganglia   

   عقده هاي پايه ساختار هايي هستند در چپ و راست تا لا موس قرار دارند .        عقده هاي پايه شامل سه ساختار اصلي هستند:

   هسته دم دار ، هسته پوتامن و گلبوس پاليدوس . اخيراً روشن شده كه در بيماري پاركينسون و ديگر بيماريهايي كه در آنها كنترل حركات مختل مي شود ، عقده هاي پايه آسيب مي بينند.                                                     ( كالات  ،  1989 )

علاقه ( رغبت )                                                                       Interest  

   حالتي است كه با تمركز دقت دريك چيز ، مشخص مي شود . ترجيح يك شي ء در بين اشيا ء ديگر در هنگام انتخاب احساس لذتي است كه از دقت مخصوص به بعضي گزينه ها يا از شركت در بعضي فعاليتها ، حاصل يا تجربه مي شود. مرجع دانستن ، متمركز شدن ، انگيخته شدن و نشان دادن علاقه ،توجه ، و هشياري خاص نسبت به چيزي و آرزو براي رسيدن به آن .                              ( ساعتچي  ،  1374 )  

علامت ، نشانه [در بيماري]                                                   Symptom

   تظاهر ذهني يك حالت بيمار گونه .علايمي كه بيشتر توسط فرد تاثير پذيرفته گزارش مي شوند تا اينكه توسط آزمونگر مشاهده شوند .     ( DSMIV، 1375 )

علل خود كشي                                                         Suicide Causes

   انديشه هاي مربوط به علل خود كشي به دو گروه اصلي تقسيم مي شود . كه عبارتند از عللي كه جامعه آنها را به عنوان علت مي نگرد و عللي كه مربوط به خود فرد است.

نظريه روان شناختي : تمايل به تاكيد بر نقش فرد در تصميم براي ارتكاب خود كشي دارند.

ديدگاه روان پويايي : خود كشي را به عنوان ظهور فوق العادة دشمني يا انگيزه هاي ناگهاني پر خاشگري كه شخص نسبت به ديگران احساس كرده و به درون خويش باز گردانده است توصيف مي كند.

نظريه يادگيري : در سبب شناسي رفتار انتحاري به گنجينه واكنشهاي فرد تاكيد   مي كند. رفتار انتحاري گذشته ، تهديد به خود كشي ، و رفتار انتحاري اشخاص مهم در محيط زندگي فرد ، همه احتمال خود كشي را افزايش مي دهند . انديشه هاي تقويت نيز ممكن است دست اندر كار باشند .

                                                                                 ( آزاد ، 1375 )

علوم انساني                                                       Human  sciences

   به همه علومي كه به مطالعه درباره رفتار آدمي در ابعاد مختلف فردي ، گروهي و اجتماعي اختصاص دارند ، در مجموع علوم انساني گفته مي شود . ( مثل روانشناسي ، جامعه شناسي و انسان شناسي ).                                         ( ساعتچي  ، 1374 )

عملكرد                                                                         Performance

   در معناي كلي ، يعني رفتار يا هر نوع فعاليت يا مجموعه اي از پاسخهاي فرد كه بر محيط اثر مي گذارند . اما در معناي خاص ، منظور از عملكرد ، انجام يك كار يا پيشرفت در يك عمل است كه در آن كفايت رفتار نيز به طور ضمني مورد نظر باشد .

                                                                                 ( ساعتچي ، 1374 )