سال‌های تجاوز و مقاومت

نویسنده : محمد اکرم اندیشمند

احزاب اسلامي ـ جهادي وسازمانهاي مقاومت در دوره ي جهاد

جنبش ملي اسلامي افغانستان

 من( نگارنده) دريازدهم ثور 1371 پنج روز بعد ازسقوط حکومت حزب دمکراتيک خلق به کابل آمدم ودرکميسونيکه نشرات راديو تلويزيون را رهنمايي وتنظيم ميکرد توظيف شدم. درنخستين روزورود به راديو تلويزيون درصدد آن گرديدم تا با عبدالرشيد دوستم که آن روزها سرو وصداي زيادي داشت واز قومانداني قوت هاي مليشيا( نيروي که براي جنگ اجير ميشوند وبا اخذ يک مقدار پول مي جنگند)  به رهبري يک حزب جديد التشکيل ارتقاء يافته بود، در آرشيف راديو تلويزيون آشنا شوم. اتفاقاً کارمندان راديو تلويزيون ازآرشيف، فلمي را درمورد جنرال دوستم براي ديدن آوردند که کارنامه وشخصيت اورا ازنخستين روزيکه به حيث قوماندان بلوک مليشيا در ” خواجه دوکو” قريه ي زادگاهش درولايت جوزجان وارد جنگ با مجاهدين شد وتا روزها ئيکه به حيث دگرجنرال اردو، قهرمان جمهوري افغانستان وقوماندان فرقه 53 تبارز کرد، نشان ميداد. دراين فلم که هرچند براي بزرگ ساختن وشخصيت دادن دوستم ساخته شده بود،

نشانه هايي ازاستعداد وتوانايي دروجوداو به عنوان رهبرآينده يک حزب سياسي بنام” جنبش ملي اسلامي افغانستان” به نظر نميخورد. صعود واوج شخصيت دوستم دراين فلم با آتش سلاح او ومليشه هايش عليه مجاهدين درجوزجان ، فارياب، بلخ، تخار، قندز، قندهار، زابل، پغمان، لوگر، پکتيا و . . .  به نمايش گذاشته مي شد. اما زمانيکه دوستم لب به سخن مي گشود، ميگفت: ” ما به رفقاي شوروي، رفقاي حزبي ودفيق دکتورنجيب الله سرقومندان اعلي قواي مسلح اطمينان ميدهيم که براي دفاع از انقلاب ثور تا آخرين قطره خون با اشرارمي جنگيم وسنگرهاي خودرا حظف ( حفظ ) مي کنيم. » ( 52 )

يکسال بعد سترجنرال عبدالرشيد دوستم را از نزديک درشبرغان ديدم. بين شخصيت واقعي واصلي او تا به حيث مؤسس ورهبر حزبي بنام جنبش ملي اسلامي افغانستان فاصله ي زيادي وجود داشت. در سه دورمذاکرات هيئت دولت که من يکي از اعضاي آن بودم سه بار نظريات وموضع گيري اوتغير يافت. واين نشان ميدادکه او چيزي به گفتن ندارد ودرپشت پرده توسط کسان ديگررهبري وهدايت ميشود.

پس ازناکامي کودتاي مشترک گلبدين حکمتيار وبخشي ازجناح خلق برهبري گلابزوي وشهنواز تني، احمدشاه مسعود با همکاري جناح پرچم،  رژيم نجيب الله را از پا درآورد. اما تحولات وحوادث بعدي نشان دادکه پرچمي ها خاصتاً شاخه کارمل حاضر نشد ند تا ازحضور مستقل خود درصحنه سياسي ونظامي افغانستان به نفع احمدشاه مسعو وحکومت مجاهدين وبه نفع تأمين صلح خبر وثبات درکشور صرف نظر کنند. تأسيس جنبش ملي اسلامي افغانستان قدم جدي وعمده ي جناح پرچم بود که درراستاي تأمين هدف مذکوربرداشته شد. حتي چند هفته بعد ازتشکيل حکومت مجاهدين درکابل بخشي ازخلقي ها نيز درتنظيم وتقويت جنبش ملي اسلامي سهم گرفتند. جنرال نبي عظيمي از پرچمي هاي طرفدارکارمل مي نويسد: « محمودبريالي را دراولين روزهاي عودتم به کابل ملاقات کردم. او ازبرگشت دوباره من يسيارشادمان بود وميگفت به رفقاي قواي مسلح نيروي تازه يي بخشيده ام. بريالي ميگفت روزهاي بدي را گذشتانديم ولي ترک گفتن رفقا وتنها گذاردن آنها نامردي بود. اکنون همه با جرئت، حوصله واستقامت خاصي توانسته اند با وضع موجود تطابق نمايند وازکسي وچيزي هراس نداشته باشند. مسئله وحدت حزبي حل شده است وهيچگونه پرابلمي وجودندارد. نظرمحمد معاون سابق حزب وطن( حزب دمکراتيک خلق) درکابل است وبا صداقت وصميميت به او کمک مي کند. ارتباط حزب با ولايات تأمين شده است وسعي ميگردد با خارج کشور نيز تأمين شود. روابط با حضرت صاحب مجددي، پير سيداحمد گيلاني وبا آقاي مزاري حسنه است. روابط با مسعود بد نيست واز طريق جنرال خليل، بابه جان، جنرال لطيف وسايرين تأمين ميگردد. جنرالان واعضاي حزب هنوز هم درقواي مسلح خدمت مي کنند. مابايد خودرا وحزب خودرا حفظ کنيم. حزب ما نبايد ضعيف شود. ما نبايد بيشترازاين ضربه بخوريم. بايد جمع ومنسجم باشيم.هيچ دولت با ثبات درآينده ي افغانستان نمي تواند بدون درنظرگرفتن حزب ما دولتداري کند. محمود بريالي بسياربا روحيه ونيرومند بنظرميخورد ونسبت به آينده خوشبين معلوم مي شد. او درآن روزها از احترام واتوريته چشمگير برخوردارشده بود زيرا که درکابل مي زيست ومانند ديگران فرار را برقرارترجيح نداده بود. . .   .  او دوسال تمام دربدترين شرايطي درکابل زندگي ميکرد ومقاومت وپايداري خوبي ازخود بروز داد. . .  .  » ( 53 )

 اين تحليل وبرداشت نادرست محمود بريالي وجناح پرچم ازاوضاع آنروز وتحولات بعدي بود . هنوز براي گروه پرچم قابل درک نشده بود که حزب دمکراتيک خلق، با همه شاخه ها ودسته هايش مربوط به گذشته بود. به آن گذشته اي که امپراطوري بنام اتحادشوروي وجود داشت وحاکميت آن در انحصارحزب کمونيست شوروي بود. حزب دمکراتيک خلق افغانستان دست نشانده ي حزب کمونيست شوروي وحاکميت آن محصول اصطکاک جهان دوقطبي وجنگ سرد قطب ها ( واشنگتن ومسکو) بود. وقتي شوروي فروپاشيد، حاکميت حزب کمونيست نابود شد وجنگ سرد پايان يافت، حاکميت حزب دمکراتيک خلق هم درافغانستان بسوي سقوط وزوال رفت. بعد از سقوط هيچگونه مجال وزمينه اي براي حاکميت مجدد شاخه پرچم ودسته ي ديگر حزب مذبور وجود نداشت. بقاياي حزب دمکراتيک خلق به ويژه پرچميهاي گروه کارمل که به حضور وفعاليت خود ادامه دادند تنها ميتوانستند درکوتاه مدت عامل تشديد جنگ ها درداخل کشور، تضعيف دولت مجاهدين وبي ثباتي اوضاع باشند که شدند.

دراواخرماه حوت 1370 نيروهاي احزاب مختلف اسلامي مجاهدين با استفاده ازاختلافات جنرال مؤمن وجنرال دوستم با دکتور نجيب الله وطرفداران او درمزارشريف، ولايت سمنگان و ولسوالي هاي ولايت بلخ را تصرف کردند. آنها به تصرف ميدان هوايي مزار وقسمتي از شهر پيشروي خودرا براي تصرف کامل شهر ادامه دادند اما بزودي ازسوي نيروهاي دوستم عقب زده شدند. قوت هاي دوستم که از جوزجان وفارياب براي تصرف مزارشريف وارد اين شهر گرديدند مناطق مهم شهررا ازمجاهدين پس گرفتند. آن روزها جنرال نبي عظيمي معاون وزارت دفاع وقوماندان گارنيزيون کابل در مزارشريف بود وقومانداني اوپراتيفي شمال را بدستور نجيب الله بدوش داشت. او جنگ دوستم را براي راندن مجاهدين ازشهر رهنمايي ميکرد وقوماندانان دوستم را به مناصب حکومتي توظيف مي نمود. آنگونه که بعداً ميگويد : « من بالاي خريطه ي کارم شهرمزار شريف را به چهار قسمت عمده تقسيم کردم ودرآن گارنيزيونهاي کوچکي رسم کرده قراردادم که پرسونل جنرال دوستم بنا براهميت استقامت ها درآن گارنيزيونها جا بجا ساخته شوند. جنرال مجيد روزي را با مشوره جنرال دوستم به حيث قوماندان گارنيزيون شهرمزارشريف تعين نمودم. مجيد با خوشي زايدالوصفي اوامرمرا پذيرفت ودرمدت کوتاهي ازتطبيق آن اطمنان داد. درآنروز ( 26 حوت 1370 ) جنرال جوره بيک به تقاضاي جنرال دوستم وتائيد دکتورنجيب الله قوماندان فرقه 18 تعين شد. . .  . وپلان هاي مخالفين مبني بر تصرف شهرمزارشريف وتقسيم نمودن قواي مسلح افغانستان مستقر درمزارشريف بين تنظيم هاي جهادي ناکام ونقش برآب گرديد. » ( 54 )

تا بيست ونهم حوت 1370 شهرمزار شريف درتصرف وکنترول مليشياي دوستم وجنرالان حزب دمکراتيک خلق قرار گرفت. درفرداي آن روزجنرال دوستم قوماندانان احزاب مختلف جهادي را که با آنها قبلاً ارتباط برقرارکرده بود درجلسه اي بداخل شهرفراخواند وجنبش ملي اسلامي را تأسيس کرد. در جلسه، جنرال عبدالرشيد دوستم رهبرجنبش تعين شد. سيد منصور نادري رهبرفرقه اسماعليه ، جنرال مؤمن قوماندان لواي سرحدي حيرتان ورسول پهلوان قوماندان مليشياي فارياب ويک يک نفر ازاحزاب مجاهدين به حيث معاونين جنبش اعلان گرديدند. پرچمي هاي دفتر سياسي حزب وطن وهمه جنرالان گروه پرچم درکابل ازتصرف مزارو تأسيس جنبش ملي استقبال وحمايت کردند. به قول جنرال مؤمن: « زمانيکه شهر مزار شريف سقوط کرد، قيام ازحمايت اعضاي کميته مرکزي حزب وطن وجنرالان مستقردرکابل برخوردارگرديده وجنرال آصف دلاور لوي درستيز، جنرال نبي عظيمي قوماندان گارنيزيون کابل، جنرال سيد اعظم سعيد قوماندان گارد رياست جمهوري وده ها جنرال ديگر پيام فرستاده وهمبستگي شانرا با ما بصورت آشکاراعلان کردند. » ( 55 )

بدين ترتيب جنبش ملي اسلامي افغانستان توسط زعماي گروه پرچم حزب دمکراتيک خلق خاصتاً کارمل وهواداران او تأسيس شد وبوسيله ي آنها رهبري گرديد. عبدالرشيددوستم درحلقه اي از سياستمداران ونظاميان حزب دمکراتيک خلق عمدتاً پرچمي ها قرار داشت. سيد اکرام پيگير، شرعي جوزجاني، فضل احمد طغيان، جنرال عالم رزم، جنرال رحمت الله روفي، جنرال امام الدين( کسيکه سردارمحمد داودرا با تمام اعضاي خانواده اش درکودتاي ثور 1357 به قتل رسانيده بود) ، جنرال نبي ظفر، جنرال داود عزيزي، جنرال عثمان، جنرال سروررفيق، جنرال سيد کمال، جنرال همايون فوزي، جنرال يوسف، جنرال بيگي، جنرال پاينده، جنرال حفيظ ، و . . .   .   همه اعضاي ارشد شاخه هاي خلق وپرچم بصورت علني، قوماندان، منشي، سخنگوي، عضوشورا، معاون وهرکاره دوستم وجنبش ملي بودند. درحاليکه ببرک کارمل، محمودبريالي، جنرال نبي عظيمي وتعدادديگراز رهبران وبلندپايگان پرچم عبدالرشيد دوستم وجنبش ملي اورا در خفا رهبري ميکردند.

جنبش ملي اسلامي بعد ازتشکيل خود تنها به حفظ حالت سياسي ونظامي که درآن زمان داشت قانع نگرديد. طرح تقويت وگسترش نفوذ وسلطه ي جنبش حتي درمناطق مجاهدين که کمونيستان درسالهاي جهاد نفوذي به آن مناطق نداشتند، بميان آمد وعملي گرديد. دوستم وسايرقوماندانان جنبش با استفاده از امکانات عظيم نظامي ولوژيستکي که ازشوروي ورژيم نجيب الله مخصوصاً درشهرک سرحدي حيرتان باقي مانده بود به جلب وجذب درصف جنبش ملي پرداختند. ايجاد کندک، غند، لواء وفرقه هاي نظامي ازسوي دوستم درولسوالي هاي مختلف ولايات شمال کشورآغاز شد. ديپو ها وذخايرحيرتان بصورت بي رحمانه اي براي توسعه ونفوذ جنبش مورد دستبرد وچپاول قرارگرفت. حيرتان مملو از همه چيز بود. از سلاح ومهمات نظامي تا انواع مواد ارتزاقي، وسايل وعراده جات مختلف. به گفته جنرال شوروي بوريس گروموف: « حيرتان در ساليان حضورما درافغانستان يکي ازانبارهاي عمده بود. 9 سال تمام جنگ بي وقفه ، واگنهاي پرازجنگ افزار، مهمات، تجهيزات، خواروبار، دارو وديگر بارهاي غير نظامي به اين پايگاه سرازيرمي شدند. انبارهاي به اين بزرگي را من پيش ازاين هرگز نديده بودم. درآخرين لحظات مي خواستم ببينم چه چيزهايي دراين انبارها انباشته شده اند. با سر نگهبان بندرکه يک افغان بومي بود به باز ديد ازشهرک بندري پرداختم. انبارهاي حيرتان زميني گسترده اي را دربرميگيرند. يک هفته تمام هم بس نيست که همه چيز را ببيني . شهربدوبخش تقسيم شده است. نظامي وغير نظامي. هرچه دلتان ميخواهد، دراين جا ميتوانيد ببنيد. ازتراکتورها، ماشين وآلات وسيمان گرفته تا شکروآرد که به صدها هزارتن انبار شده بودند. واين درحالي بود که کشورخود ما به کمبود اين مواد روبرو بود. » ( 56 )

جنبش ملي با استفاده از اين همه امکانات عظيم نظامي ومالي به تقويت وتوسعه خود پرداخت. کارمل با برادرش محمود بريالي وپرچمي هاي هوادار آنها عبدالرشيد دوستم وجنبش ملي را وسيله اي براي تأمين مقاصد واهداف خود ساختند. درتحليل وارزيابي آنها دوستم با نيروي نظامي خود از يکطرف عامل تعين کننده درتشکيل وتغير حاکميت داخل کشورمحسوب مي شد واز طرف ديگرنيروي بازدارنده ي حاکميت وسلطه ي بنياد گرايي اسلامي به حساب ميرفت که هم براي روسيه وآسياي ميانه وهم براي امريکا وجهان غرب مورد پذيرش وحمايت قرار ميگرفت. معهذا پرچمي هاي هوادار کارمل سعي ورزيدند با قرارگرفتن درعقب دوستم وجنبش ملي اوهمچنان با تأثيرگذاري وحضور خود دردگرگوني هاي سياسي کشورادامه بدهند. هرچند که اين تأثير وحضور به قيمت بي ثباتي اوضاع درجهت فاجعه آفريني وتداوم جنگ درکشور تمام مي شد. آنگونه که محمود بريالي اظهار داشت : “هيچ دولت با ثبات در آينده ي افغانستان نمي تواندبدون درنظر گرفتن حزب ما دولت داري کند. “

جنرال عبدالرشيد دوستم که درآغازتسلط به شهرمزار شريف واعلان بغاوت عليه دولت نجيب الله بيشترازحقوق مردم شمال واقليت هاي قومي واز تشکيل نظام فدرالي درافغانستان سخن ميگفت سپس بنام رهبرجنبش ملي با ديکته وهدايت پرچميها خواهان رسميت يافتن جنبش ملي، مشارکت دردولت وبدست گرفتن مسئوليت ورهبري درارتش شد. اوساحه فعاليت خودرا در جذب وجلب بسوي جنبش ملي به ولايات غوروبادغيس وحتي قندهار وهلمند گسترش داد وشهرهاي مزارشريف وشبرغان را به مرکز تجمع اعضاي ارشد وفعالين حزب دمکراتيک خلق مبدل ساخت. دوستم که بعداً قوت وشهرت بيشتر يافت ومورد توجه کشورها وحلقه هاي مختلف خارجي قرارگرفت به اطاعت از رهبران پرچم درعملکرد وبازي هاي سياسي ـ نظامي خود دلچسپي و وابستگي کمتر نشان ميداد. اوخود وارد معامله وزدوبند سياسي ـ نظامي با حلقه هاي داخلي وخارجي مي شد وبراي جلب توجه وحمايت محافل غربي وجامعه ي بين المللي ازخطر بنياد گرايي اسلامي سخن ميگفت: « بنياد گرايان افراطي ازافغانستان براي صدوراسلحه وافراد جنگي به ساير ممالک استفاده ميکنند. همين اکنون افراد جنگي بنيادگراها در آذربايجان مي جنگند وطيارات نظامي از ميدان هوايي بگرام براي سودان اسلحه ميبرد. مسلمانان افراطي عرب نيز درافغانستان وجود دارند وبراي مصارف اهداف خود به قاچاق هيروئين دست ميزنند. افراطي هاي مسلمان تاجک که مصروف جنگ اند ازافغانستان اسلحه بدست مي آورند واز خاک افغانستان استفاده مي کنند. » ( 57 )

دوستم علي الرغم بزرگنمايي خود به عنوان رهبر يک حزب وبرخورداري از توان نظامي نتوانست براي خود وجنبش ملي اسلامي موقعيت وجايگاه مطلوب وقابل پذيرش درجامعه ايجاد کند. او در رسيدن به اين هدف ومقام محدوديت هاي جدي داشت. او به عنوان مليشياي تربيت يافته ي شوروي در دوران تجاوز که در جنگ با مجاهدين به شهرت رسيد ازهرگونه مشروعيت ملي وديني درجامعه محروم بود. هرچند که در رهبري جنبش ملي ازحقوق اقليت هاي قومي سخن ميزد اما جنگ هاي نخستين خودرا در جوزجان وفارياب عليه ازبک ها آغاز کرده بود. دوستم براي کسب پول مي جنگيد. از سوي ارتش اشغالگر شوروي وحکومت دست نشانده ي آنها اجير شد وتدريجاً به بزرگترين نيروي جنگي مزد بگير ومليشيا مبدل گرديد. معهذا در دوره ي رهبري جنبش ملي پيوسته تغير موضع وموقف ميداد وبراي کسب منفعت وسيله ي دست گروه ها وحلقه هاي مختلف داخلي وخارجي مي شد. زماني با احمدشاه مسعود اتحاد ميکرد. گاهي در پهلوي گلبدين حکمتيارقرارميگرفت. باري با” آي اس آي ” وارد معامله مي شد ودرفرصت هاي مختلف با استخبارات ايران هم کاسه ميگرديد وبا جانشينان کي جي بي درازبکستان وروسيه هم پياله.  يک نويسنده ي هوادار جنبش ملي که درقلمرو جنبش ودرکنار عبدالرشيد دوستم ايفاي وظيفه ميکرد درمورد شخصيت دوستم مي نگارد: « جنرال دوستم درمعاملات سياسي خويش کوشش به خرچ ميداد تا درهمه حالات منافع شخصي خودرا که درحفظ وتحکيم حاکميت منطقوي او مطرح بود، درنظر داشته باشد. بناً تعهداتي را که با جانب مقابل عقد ميکرد تا زماني با آن پابندي نشان ميداد که احتمال وارد گرديدن ضررآن متوجه اش ميگشت. ودرآنصورت به بهانه ي اينکه گويا طرف مقابل بد عهدي کرده است تغير موضع داده ودر فکر آن نبود که درمعامله ي مذکور چه مصيبتي برمردمش وارد خواهد آمد. » ( 58 )

مشارکت دوستم درجنگ هاي بعد ازحاکميت مجاهدين، جهت گيري هاي متغير ومتضاد او درهمسويي با جناح هاي مختلف، گسترش اختلاف ومخاصمت دردرون جنبش ودوبارفرار دوستم دربرابرطالبان درسالهاي 1376 و 1377 به بيرون ازکشوروعوامل متعدد ديگر جنبش ملي را در عرصه ي نظامي وسياسي به فروپاشي واضمحلال برد. جنرال عبدالرشيد دوستم که درماه هاي اخيرحکومت طالبان بداخل کشور برگشت بعد ازسقوط حاکميت طالبان مجدداً درصدد احياي جنبش ملي گرديد. او گردهم آيي را بنام کنگره جنبش ملي در تابستان 1381 ( 2002 ) درشهر مزارشريف دايرکرد. تدويرکنگره در زماني صورت گرفت که دوستم نه درموقعيت وشرايط سالهاي آغاز تشکيل جنبش قرار دارد ونه ازامکانات وتسهيلات گذشته برخوردار است. از جانب ديگرجنرال عبدالملک رقيب او خودرا رهبر جنبش ملي مينامد وبه مخالفت با دوستم ادامه ميدهد. انتشارفرماني ازسوي حامد کرزي در جدي 1381 ( دسمبر 2002 ) مبني برمنع فعاليت قوماندان نظامي درامور سياسي وملکي چالشي ديگر يست در برابر رهبري دوستم در جنبش ملي وآينده ي جنبش مذکور.